Aangrijpende performance rondom autistische zoon

‘Toen je net geboren was legden ze je op mijn borst, maar ik voelde geen echt contact’ vertelt Vrede in een voice-over. Het is al snel duidelijk dat Charlie niet hetzelfde is als andere baby’s. Hij groeit, hij ontwikkelt zich motorisch – maar hij spreekt niet. Hij is vooral gericht op zichzelf en als er dingen gebeuren waar hij niet mee om kan gaan, krijgt hij hevige woede-aanvallen. Na een tijdje volgt de diagnose: mentaal beperkt en ernstig autistisch. Inmiddels is Charlie een tiener en het leven is er voor hem, noch voor zijn moeder, eenvoudiger op geworden. Toch blijft Vrede haar uiterste best doen om hem te begrijpen. Door hem als kunstenaar en zijn uitingen als kunstuitingen te beschouwen, heeft ze een manier gevonden om met hem en zijn gedrag om te gaan.

Fysieke overrompeling

‘Wie is Charlie Stevens?’ vraagt Vrede aan het begin van de voorstelling. Ze staat gekleed in een simpel zwart tuniek links vooraan bij de microfoon. Er is geen decor, alleen een neutraal gekleurd achterdoek. Rechts achterin heeft Club Gewalt zich geïnstalleerd met een scala aan elektronische instrumenten en geluidsapparatuur. Vrede beantwoordt haar eigen vraag, maar niet in woorden. Ze zoemt en kreunt, ze kijkt weg van het publiek en ze loopt houterig de andere kant op. Club Gewalt knalt er hevig dreunende elektronische muziek in. Ik zat direct aan mijn stoel genageld. Dit bleef zo gedurende de voorstelling. De toepassing van de harde geluiden, flarden van instrumenten en zang, de vloeiende en dan weer verkrampte dans, geven het autisme veel beter weer dan woorden hadden gekund. Juist in de zintuiglijkheid komt het gevoel naar voren.

Doe normaal

Vrede en de Club Gewalt-leden als ‘Charlies’ schetsen gecompliceerde situaties die Vrede heeft meegemaakt of zou kunnen meemaken met haar zoon. Wat doe je als moeder wanneer je zoon zich uitkleedt en niet reageert op aanmoedigingen om de kleding weer aan te trekken? Vrede’s aanvankelijke weerstand zwaait om in een moedige open houding. Ze kleedt zich ook uit en smeert de naakte ‘Charlie’ in met Nivea. ‘Charlie’ grijpt haar ineens stevig vast en geeft haar heftige knuffels en kussen.

En hoe reageer je als moeder als je zoon ineens geobsedeerd is door kleine ‘onderdelen’ van willekeurige mensen? Terwijl vier ‘Charlies’ zich op het publiek storten en obsessief aan knoopjes en haren blijven frunniken, wordt Vrede steeds onmachtiger, tot ze uiteindelijk in hysterie blijft gillen: ‘DOE NORMAAL!!! DOE NORMAAAAAAL!!!’ Het zweet breekt je uit.

Hard en pijnlijk is ook de scène waarin vier ‘Charlies’ in stuiperige, ritmische bewegingen op het podium heen en weer schuiven, en Vrede zinnen uitspreekt die goedbedoelende mensen wel eens tegen haar zeggen. ‘Wilden jullie geen tweede? Was je bang dat die ook zo zou zijn? Kon je ‘m niet weg laten halen? Hoe doen jullie dat met Moederdag?’ Het ongemak is enorm.

Kwetsbaar

Het rustpunt in de voorstelling ligt op het einde. Een stukje film laat Vrede en Charlie zien terwijl ze tegenover elkaar in lichte, lege ruimte op stoelen zitten. Terwijl Vrede op een voice-over vertelt over haar ervaringen met Charlie, zien we Charlie opstaan, zijn moeder omhelzen, rondscharrelen, lachen, knorren, op zijn moeders schoot gaan zitten en om zich heen kijken. Het zijn twee mensen op hun kwetsbaarst. Het is zo ontwapenend dat het je de adem beneemt.

Open

In Who’s afraid of Charlie Stevens? zien we de levensschetsen van een autistische jongen en van een kunstzinnige moeder die er het allerbeste van wil maken. Het is autisme benadert zonder filter. Het komt binnen, het brengt het gesprek op gang. Het is een voorstelling die je opener maakt naar dat wat anders is.