Gods komedianten

In de jaren zeventig was niets heilig voor de beeldenbestormende absurdistische humoristen van Monty Python, de heilige schriften dus ook niet. In hun nietsontziende meesterwerk Monty Python’s Life of Brian worden de macht van religie, intolerantie, en de tomeloze arrogantie van gelovigen genadeloos op de hak genomen. Het verhaalt over een parallel leven van de onnozele Brian, naast dat van Jezus in Judea. Onlangs bracht distributeur Sony een dubbel-dvd uit van deze uitzonderlijke klassieker.

Deze luxe uitgave van deze volstrekt unieke prent uit 1979 is onmisbaar. De vele extra’s, het commentaar van het hele Python-team (Graham Chapman, John Cleese, Terry Gilliam,Terry Jones, Michael Palin en Eric Idle) en de bijgevoegde documentaire The Story of Brian zitten vol nieuwe inzichten. Bekijk eerst de vermakelijke documentaire, dan sta je te trappelen van voorpret om dit kunststuk weer te zien. De niet-gebruikte scènes mogen er ook wezen: Otto en zijn zionistische zelfmoordmilitie sneuvelden niet omdat ze omstreden waren (de vergelijking van fundamentalistische zionisten met de nazi’s is niet mals) maar omdat de lange scène het verhaal vertraagde. Otto komt wel even langs in de film, maar John Cleese twijfelt nog steeds of dit terecht is in deze ingekorte versie.

Infantiele idioten

Religie en humor verdragen elkaar slecht en vele Christenen konden niet om Life of Brian lachen. Humor wordt altijd afgekeurd door religieuze leiders want humor is volgens de Pythons een treffend tegengif voor de angst waarop de meeste georganiseerde godsdiensten gebaseerd zijn. Angst voor machthebbers, religieus of anders, smelt als sneeuw voor de zon als er gelachen wordt. Illustratief is de scène rond de kruisiging als Pontius Pilatus (een weergaloze Michael Palin) met een vet Python-spraakgebrek de menigte toespreekt die vervolgens in een deuk ligt om hem (geen Silly Walk, wel Funny Talk). Palin merkt terecht op dat machthebbers nergens zijn als ze uitgelachen worden. “Wat moeten ze doen,” vraagt Palin zich af, “iedereen laten executeren omdat ze lachen?”

De Pythons zelf vinden dat verontwaardigde Christenen voorbij gaan aan historische feiten. In het dorre Judea ten tijde van de geboorte van Jezus stond bij iedere oase een profeet te verkondigen dat hij de zoon van God was. Volgens regisseur Terry Jones was het niet de bedoeling om Jezus, die veel zinnige dingen zei, belachelijk te maken, maar wel de soms infantiele idioten die hem volgen. Jezus predikte vrede en liefde terwijl zijn volgelingen al meer dan 2000 jaar elkaar de hersens in slaan over wat hij precies bedoelde. Tevens kennen de gruwelen gepleegd in zijn naam geen grenzen.

Desondanks zag geldschieter EMI de bui al hangen en trok zich laf terug. De huichelachtige EMI-bobo en proleet pur sang Bernard Delfont fulmineerde tegen de Monty Python-producent en sprak de onsterfelijke woorden: “Nobody’s going to accuse me of making fun of fucking Jesus Christ.” Gelukkig sprong wijlen Beatle George Harrison met vier miljoen dollar eigen geld de Pythons te hulp.

Marteltuig als symbool

Christelijke leiders duikelden over elkaar heen om hun verontwaardiging te uiten over deze blasfemie (die geen blasfemie was, want Jezus wordt hier niet geportretteerd). De Christenen eigenen zich ook het fenomeen kruisiging toe, maar feit is dat het kruis destijds een veelgebruikt marteltuig was en niet slechts voorbehouden aan Jezus. Regisseur Jones vindt het veelzeggend dat Christenen uiteindelijk een marteltuig (het kruis) kozen als symbool voor hun geloof.

Stukken uit een BBC-talkshow waarin een bisschop en een katholieke intellectueel continu de Pythons beledigen is ook te zien in de documentaire. Zulke humorloze, religieuze fanaten, verspeend van alle relativeringsvermogen, zullen voor Nederlanders bekend voorkomen. Maar de Pythons waren uitstekend voorbereid: hun research was grondig, hun film zit vernuftig in elkaar en is bovendien erg geestig. De bekende intellectueel Malcom Muggeridge was woest op de Pythons die beschaafd bleven reageren. Michael Palin gaf later toe razend te zijn geweest bij het horen van zoveel zwak beargumenteerde onzin. Volgens de Pythons heeft God wel gevoel voor humor, zijn grondpersoneel zeer zeker niet.

In Life of Brian spelen alle Pythons diverse rollen, maar Graham Chapman is een volmaakte Brian. Terry Gilliam, de Amerikaanse animator en artdirector, kon absoluut niet acteren, maar zijn collega-Pythons vinden hem ronduit briljant als de debiele oermens die als cipier opduikt vlak voor de kruisiging. Zo geslaagd, zeggen ze, omdat Terry heel dicht bij zijn eigen persoonlijkheid zit. Hij is inderdaad weergaloos, maar er zijn zoveel hilarische scènes en visueel is de film – ondanks het krappe budget – vaak een overdonderend spektakel, voornamelijk dankzij de meesterlijke artdirector Terry Gilliam zelf.

Niets

Hoe een eind aan deze virtuoze ongein te breien bleef echter een probleem. Er kwam uiteindelijk een oer-Engelse oplossing: weer het bestrijden van angst met humor. Eric Idle, de muzikale Python, schreef het onnavolgbare deuntje Always Look on the Bright Side of Life. Brian, mistroostig hangend op zijn kruis, wordt toegezongen door zijn medegekruisigde Idle. In de documentaire vertelt Eric trots dat het nummer vandaag de dag nog steeds in de top tien van begrafenisnummers staat. In zijn lied predikt Idle een soort boeddhisme: je bent geboren met niets, je vertrekt met niets naar niets, dus wat heb je te verliezen? Juist. Niets.

Volgens Palin en Cleese is goede komedie meedogenloos, compromisloos en veeleisender dan drama. Er is minder tijd voor afleiding of ontspanning, geen moment verslappen is het credo. Een uitmuntende komedie krijgt niet altijd de waardering die het verdient. Een meesterwerk dat om te lachen valt wordt niet vaak voor kunst aangezien wat Life of Brian ontegenzeggelijk is. Deze luxe dubbel-dvd is een passend eerbetoon aan een tijdloze klassieker.