Net wat bijzonderder, maar ook net wat minder goed

Het gemiddelde romandebuut anno 2012 betreft het verhaal van het opgroeien van een jongere die zich vanuit een beschermde (liefst Amsterdamse) buurt langzaam in het koude water van de grote wereld laat zakken. Allemaal staan ze in meer of mindere mate in de alomtegenwoordigheid van de schaduw die Grunberg heet. En ze nemen met liefde een en ander van de Grote Eén van het moment over, of het nou getikte ouders, de joodse connectie, het illusieloze cynisme of het eindeloze gepalaver in dialoogvorm is. Amsterdam blijkt een onuitputtelijke bron van jongens en meisjes met ambitie, scheppingsdrang en een vergelijkbare achtergrond. Veel nieuws hebben die inwisselbare romans niet aan de wereld mee te delen, maar ze zijn onontbeerlijk om de werkelijk grote talenten uit de zee van literair actieve talenten te vissen.

Gedurfd experiment slaagt niet

Een rijk alleen, het debuut van Niels Gerson Lohman, lijkt een nieuwe schakel in de schier eindeloze ketting van hetzelfde. Líjkt, want de roman vliegt hier en daar uit de bocht op een manier die je zou kunnen verwachten van een schrijver met een oorspronkelijke geest, een interessante stijl en een overduidelijk gebrek aan ervaring. Gerson Lohman schrijft fris, en dat levert zowel kromme tenen als bijzondere momenten op.

Het begint allemaal nog zo idyllisch: Mos en Beer wonen ergens in de grachtengordel, ze spelen samen, leven de onbezorgde jeugd van rijke kinderen in een gelukkig gezin. Dan brokkelt alles langzaam af: vader, altijd al een goede klant van de hoofdstedelijke horeca, brengt zijn dagen in het café door, en de jongens verhuizen naar Bussum, het Amsterdam-Zuid van de provincie. Weg idylle.

Het wordt allemaal nog veel erger. Het leven van Mos Lupin, een leven dat zo probleemloos gang kwam, blijkt een opeenstapeling van kleine en grote rampen. En dat alles lees je door de ogen van een aanvankelijk nog naïef, maar gaandeweg steeds cynischer wordend kind. Gerson Lohman past zijn toon aan op de levensfase van zijn hoofdpersoon: de onbezorgde jeugd van Mos wordt verteld in een kinderlijke stijl, korte zinnen en met een onwetendheid die sterk wordt volgehouden, maar toch vooral ergerniswekkend is. Het is een gedurfd experiment, maar het mislukt: wie schrijft uit het perspectief van een kind, hoeft dat niet per se op kinderlijke wijze te doen. Voorbeelden te over in de wereldliteratuur.

Plotseling heel interessant

Later, als Mos opgroeit, een vriendinnetje krijgt en alles wat hij probeert laat mislukken, verandert Gerson Lohmans stijl langzaam naar een volwassen toon. Dat doet hij knap, en hand in hand met de toon krijgt ook het karakter van Mos meer en meer reliëf. Het slotdeel, waarin de licht verwarde Mos naar de Filippijnen vliegt om ‘zichzelf te vinden’, is dan weer minder interessant: Gerson Lohman voert aan één stuk door nieuwe personages op, allen op hun eigen wijze getikt, maar geen van allen afdoende uitgewerkt om interessant te zijn. Vehikels zijn het, wier functie eruit bestaat het karakter van Mos verder uit te diepen.

Gevolg: desinteresse bij de lezer in de Filippijnse ontwikkelingen en spijt over het feit dat Gerson Lohman er niet voor gekozen heeft het tweede Amsterdamse deel van Mos’ verhaal, dat vol zit met ontwikkelingen die de schrijver subtiel en met een interessante metaforiek weet te treffen. Dat zijn de mooiste momenten in Een rijk alleen (geslaagde titel trouwens), de zinnen waarin Gerson Lohman risico’s neemt en net halt houdt voordat ze eindigen als pseudofilosofische mooischrijverij. Iemand die dat durft, en bovendien beelden kan oproepen die de moeite waard zijn om te onthouden, is een schrijver met mogelijkheden, meer mogelijkheden ook dan hij zelf lijkt te beseffen.

Een rijk alleen is al met al een onrijp debuut, een debuut als vele andere bovendien, maar op die schaarse momenten dat Gerson Lohman ontspoort, wordt het plotseling even erg interessant.