Een valse hemel of goede hel
Een gelukkige samenleving kan een bijzonder angstig vooruitzicht zijn. In De vette jaren beschrijft Chan Koonchung een dystopisch China dat desondanks zeer dicht bij de werkelijkheid ligt.
Op de dag dat wereldwijd de financiële crisis uitbreekt, begint in China juist een periode van ongekende voorspoed. De communistische partij heeft door enkele vernuftige maatregelen alle valkuilen van de crisis weten te omzeilen. De partij heeft ook maar meteen chemische middelen toegevoegd aan drinkwater en voedsel, zodat alle Chinezen opeens erg gelukkig zijn.
Een verdwenen maand
Bijna allemaal, natuurlijk. Anders is er geen roman te schrijven over wat er achter de voorspoed en tevredenheid schuilgaat. De hoofdpersoon van De vette jaren is Lao Chen, een in Taiwan en Hongkong opgegroeide schrijver en journalist. Hij ontmoet toevallig twee oude bekenden die bij hoge uitzondering niet gegrepen zijn door het heersende gelukzaligheidsvirus. Aanvankelijk wil Chen ze nog wel als zonderlingen beschouwen, maar een heroplevende liefde voor een van hen breekt zijn weerstand.
De eerste oude bekende is Fang Caodi, een man die beweert dat er een maand is verdwenen. Tussen het uitbreken van de crisis en het begin van China’s ‘vette jaren’ zitten in werkelijkheid 28 dagen, maar deze zijn compleet gewist uit de geschiedenisboeken, media en ieders geheugen. De andere ongelukkige is Xiao Xi, die bij Chen naast verliefdheid ook zijn beroepsmatige nieuwsgierigheid weer naar boven weet te krijgen.
Rondleiding door China
Via deze personages en hun vrienden en familieleden geeft schrijver Chan Koonchung de lezer een boeiend inzicht in de Chinese samenleving. De roman is een rondleiding die leidt langs stad en platteland, Geluksdorp Nummer Twee en een ondergrondse christelijke kerk, partijfunctionarissen en straatarmen. Ondertussen wordt ook nog het raadsel van de missende maand opgelost.
Chan schreef zijn roman in 2009 en had het China van slechts enkele jaren later, ongeveer nu dus, voor ogen. Veel van zijn uitgangspunten liggen zeer dicht bij de waarheid. Zo regisseert de partij met strakke hand de economie en veelal met goed gevolg. Ook stijgt nog altijd de levensverwachting van Chinezen, wat maatgevend is voor een sterk verbeterende volksgezondheid. Dat roept, ook in het Westen, de vraag op of het regeringsbeleid niet te vergoelijken is.
Hoeveel vrijheid is voldoende?
Hoofdpersoon Chen zegt het onomwonden: we zijn 90 procent vrij. ‘Is dat soms niet genoeg? De eeste mensen zullen die 90 procent niet ten volle benutten, vinden het zelfs te veel!’ Veelvuldig en zeer direct refereert Chan Koonchung aan de politieke filosofie van Thomas Hobbes: de keuze voor Chinezen is simpelweg of de orde van de partij of anarchie.
Een schijnkeuze uiteraard, waarop Chan zijn lezers al even nadrukkelijk wijst. ‘Maar wat als mensen zouden moeten kiezen tussen een goede hel of een valse hemel?’ Dan zullen er altijd mensen zijn die toch voor de goede hel kiezen, omdat ze daar ’tenminste zeker weten dat ze in de hel zitten’. Een derde optie, democratische en rechtstatelijke vrijheid, blijft goeddeels onuitgesproken, maar is natuurlijk nadrukkelijk aanwezig.
Geen verbeelding
De vette jaren is meer een manifest dan een roman en laat weinig aan de verbeelding over. De stijl is ook weinig literair, zo zijn er bijvoorbeeld nauwelijks metaforen. Maar deze roman lees je niet om de mogelijke spanning die het zoeken naar een uit het geheugen gewiste maand had kunnen opleveren. Wel boeiend is de spanning die Chan zoekt tussen enerzijds de reële voorspoed van China en anderzijds het niet afnemende repressieve, autoritaire gezag.
De vette jaren lees je omdat je meer van het huidige en nabije China wilt begrijpen. Dat aan de Nederlandse vertaling ook de verhelderende introductieteksten van de Engelse vertaler Michael Duke en China-deskundige Julia Lovell zijn toegevoegd, komt het ‘non-fictieve’ karakter van de roman dan ook ten goede.
Bekijk een interview met de auteur:
