Hoogtepunten uit een leven

De joodse familie Spinoza is oorspronkelijk afkomstig uit Portugal, maar vlucht naar Nederland om aan onderdrukking te ontsnappen. Sinds 1492 geldt in Portugal namelijk het decreet van Alhambra, dat het jodendom verbiedt. Gedwongen bekeringen zorgen voor een gemengd geloof; een kruising tussen het joden- en het christendom.

Gemengde gevoelens
In Amsterdam – ‘Makem Alef’, het Jeruzalem van het Noorden – kunnen de Sefardische joden terug naar het zuivere jodendom. Maar de gemeenschap daar is verdeeld tussen verschillende opvattingen over wat dat nu precies is. In 1638 wordt besloten de onenigheden bij te leggen en begint langzaamaan de eenwording van de gemeenschap, wat overigens niet wil zeggen dat de problemen de wereld uit zijn. Er blijft discussie – over toegang tot de hemel bijvoorbeeld. Spinoza begint aan zijn opleiding op een moment dat de onderlinge toenadering nog in zijn kinderschoenen staat. Het is dan ook niet zo vreemd dat hij er controversiële gedachten op nahield.

Spinoza legt die ideeën zelf uit in het boek, in gesprekken met zijn vrienden en anderen. Op die manier blijft De lens van Spinoza een geheel. Het verhaal wordt niet onderbroken om een beschrijving te geven van de filosofie, of om een moeilijk betoog te houden over de aard van het zijn. Nee, Spinoza legt zelf uit dat hij in feite geen verschil ziet tussen God en de natuur, dat hij gelooft in predestinatie – of eigenlijk de onontkoombaarheid van het bestaan. Het is alleen jammer dat de ontwikkeling van die ideeën nauwelijks aan bod komt. Beekes springt van het ene naar het andere moment in Spinoza’s leven, van het ene idee naar het volgende. De samenhang ertussen wordt bijna niet gegeven.

Een comfortabele sneltrein
Beekes geeft dan ook een verre van volledige biografie. Hij focust zich op verschillende belangrijke momenten in het leven van Spinoza – de dood van zijn vader, zijn opleiding bij dr. Van den Enden, zijn verbanning uit de Sefardische gemeenschap en zijn vertrek uit Amsterdam. Net zoals Spinoza zijn denkbeelden uitlegt eigenlijk – een paar belangrijke punten worden aangestipt, zonder de diepte in te gaan. Zo wordt de lezer in sneltreinvaart door het leven en denken van Spinoza heengevoerd.

De tekenstijl van Beekes in De lens van Spinoza sluit aan bij de snelheid van vertellen en het schetsmatige karakter van de biografie. Het doet wat denken aan Kuifje in het land van de Sovjets en Barbaraal, maar is op de één of andere manier wat minder af. Af en toe lijken de afbeeldingen namelijk oefeningen of voorstudies, alsof Beekes niet meer genoeg tijd had om ze helemaal uit te werken. Daar tegenover staat dat aan de compositie van de pagina veel aandacht is besteed. Het geheel is behoorlijk filmisch opgezet, wat rust brengt. Dat betekent echter ook dat de strip vrij statisch is, en verre van experimenteel. Op zich geen probleem – het is immers geen verhaal waarin actiescenes de boventoon voeren – maar wel jammer. Het is niet het meest interessante werk van Beekes.

De inleiding in de filosofie van Spinoza die de achterflap belooft is zeer beperkt, zoals Beekes ook toegeeft in zijn verantwoording. Maar het zou ook moeilijk zijn om dat te veranderen. Een wereld van ideeën is sowieso moeilijk in één boek te vangen en zeker als daar ook nog een biografie bij komt. Een andere bekentenis die Beekes doet is dat hij de chronologie enigszins heeft aangepast. De vraag ‘waarom?’ borrelt dan omhoog. Maar uiteindelijk is Beekes er in geslaagd om een beknopte, maar heldere inleiding te geven in het leven en denken van Spinoza.