Experiment: werkloos in Frankrijk

De hoge werkloosheidscijfers in Frankrijk vormen al jarenlang aanleiding tot rellen en protesten. Als journaliste van het gerespecteerde Parijse actualiteitenblad Le Nouvel Observateur bekijkt Florence Aubenas deze gebeurtenissen vanaf een afstand; zelf heeft ze immers weinig te maken met haar protesterende landgenoten. Ze besluit daar verandering in te brengen door te verhuizen naar een kleine kamer in de voor haar onbekende stad Caen. Haar doel: het veroveren van een vaste baan. Aubenas maakt bij haar zoektocht geen gebruik van haar status als gevierd journaliste, maar gaat op pad met een cv dat – op haar middelbareschooldiploma na – blanco is.

Een eeuwigheid wachten op een onderbetaalde baan
In haar thuisland staat Aubenas bekend om haar gewaagde reportages, die ze soms duur moet betalen met onder meer een maandenlange gijzeling in Irak. De zoektocht naar een baan in Caen is van een geheel andere orde, maar daarmee geen kleinere uitdaging. Banen liggen namelijk allesbehalve voor het oprapen in het kleine stadje. Desondanks begint Aubenas met frisse moed aan haar zoektocht, totdat ze merkt dat de uitzendbureaus een dermate groot overschot aan werkzoekenden hebben dat ze zelfs haar persoonsgegevens niet willen noteren. Er zit voor haar niets anders op dan naar Pôle Emploi te gaan; een Franse overheidsinstantie die zich richt op werkloze burgers.

De situatie bij Pôle Emploi is schrijnend: de vele ingeschreven werkzoekenden wachten dagelijks urenlang op nieuwe vacatures – meestal tevergeefs. De banen die vrijkomen zijn voor slechts enkele uren in de week, op onmogelijke tijdstippen en onderbetaald. Toch grijpen de werklozen van Caen iedere kans op een inkomen en wellicht ooit een vaste aanstelling aan. Dat merkt Aubenas tijdens haar schoonmaakwerkzaamheden op een veerboot, in een vakantiepark en in een kantorencomplex. Ondanks de slechte werkomstandigheden en lage lonen zijn haar collega’s dolblij met het feit dat ze een baan hebben kunnen vinden. En omdat één baan zelden voldoende oplevert, vertrekken de meeste medewerkers na hun werkzaamheden naar het volgende baantje. Om daar na twee of drie uur weer te vertrekken, op weg naar baan drie.

Hardwerkend, sterk en doortastend
Het kost Aubenas bijna zes maanden voordat ze een vast arbeidscontract heeft gevonden: ze mag dagelijks van half zes tot acht uur ’s ochtends aan de slag bij een schoonmaakbedrijf in Caen. Zoals ze van tevoren heeft bedacht weigert ze dit contract en keert ze terug naar Parijs. Ze houdt haar kamer in Caen echter wel aan en schrijft daar De bodem van de pan.

Ondanks dat Aubenas er geen twijfel over laat bestaan dat de situatie van de werkzoekenden in Caen treurig en uitzichtloos is, klinkt er geen medelijden door in haar boek. Ze beschrijft de mensen die ze leert kennen als hardwerkend, sterk en doortastend. Met enkele werklozen raakt ze in de loop van de tijd bevriend, maar in haar beschrijvingen wordt ze nooit te familiair. Haar schrijfstijl blijft steeds observerend, waardoor De bodem van de pan een journalistiek werk is geworden en niet simpelweg een verzameling anekdotes.

Solidariteit met de Franse werklozen
Aubenas houdt zich in haar boek verre van politieke analyses en kritiek op het Franse systeem. Ze beschrijft wat ze ziet en meemaakt zonder daar conclusies aan te verbinden. Toch zegt Aubenas impliciet veel over de erbarmelijke situatie in Frankrijk. Wie leest onder welke beroerde omstandigheden de Franse werklozen verkeren, kan niet anders dan concluderen dat er snel iets moet veranderen voordat de situatie nog verder uit de hand loopt. Op haar eigen nuchtere manier toont Aubenas zich solidair met alle Fransen die dagelijks moeten strijden om werk, geld en eten, en als lezer is het onmogelijk om je niet bij haar aan te sluiten.