De Januskop van Alfons de Ridder

Achttien jaar geleden kreeg Vic van de Reijt, uitgever bij Nijgh & Van Ditmar, de vraag van dochter Ida en kleinzoon Jan voorgelegd. Wilde hij, na de bezorging van de brieven van hun (groot)vader, niet ook diens levensverhaal optekenen? In de verantwoording van de pas dit jaar uitgegeven biografie antwoordt Van de Reijt:

Hoe eervol het verzoek ook was, mijn aarzeling was groot. Voor een complete biografie van Alfons de Ridder zou ik ook zijn activiteiten als zakenman moeten onderzoeken.

Het was namelijk een ingewikkeld dubbelleven dat Alfons de Ridder, alias Willem Elsschot leidde. In zijn borst huisden twee zielen: de kille, berekenende zakenman, die in veel van zijn boeken door de figuur Boorman gestalte wordt gegeven, en de bohémien-kunstenaar die zijn leven en dat van de zijnen met compassie en gevoel tot hoge literatuur kon verheffen.

De Ridder als Boorman
De Elsschotbiograaf balanceert op een dun koord. De zo menselijke wens om paralellen te zien tussen het leven van de schrijver en dat van zijn personages, maakt Elsschot zijn lezers erg gemakkelijk. Elsschot beschreef in grote lijnen het leven van De Ridder, zo is de opvatting van velen. Van de Reijt slaagt er echter in de romanpersonages, de schrijver, de zakenman en de vader nergens gelijk te schakelen.

Sterker nog, hij scheidt de verschillende rollen van de auteur door aparte hoofdstukken te creëren voor elk van die identiteiten. Iedere vorm van kruisbestuiving tussen die werelden wordt met een zo groot mogelijke omzichtigheid geduid. Na een ‘schrijverhoofdstuk’, waarin de totstandkoming van Elsschots belangrijkste literaire werken gedetailleerd uit de doeken wordt gedaan, volgt een stuk over de zakenman die met zijn Wereldtijdschrift Antwerpse zakenmensen advertentiegelden uit de zak troggelt, en die zijn zakenpartners na een geschil in een even virtuoze als kinderachtige correspondentie tot waanzin weet te drijven. Wie zijn roman Lijmen gelezen heeft, kan zich er een voorstelling van maken.

De Ridder als literator
De zakenman De Ridder voert in deze biografie de boventoon, literator Elsschot krijgt van Van de Reijt iets minder speelruimte. Zeer vermoedelijk is dit in overeenstemming met hoe de werkelijkheid geweest moet zijn; Alfons de Ridder was boven alles een man in zaken. Zijn romans waren oprispingen, ‘zielsconflicten’, korte maar hevige exploten van puur talent, die soms maar krap twee weken in beslag namen, zoals het geval was bij Kaas.

Aan het bloeiende literaire leven tussen de wereldoorlogen nam De Ridder maar zelden deel. Natuurlijk, hij ontving loftuitingen van tal van bekende fans, zoals Menno ter Braak en Jan Greshoff (evenals harde kritieken, voornamelijk van Eddy Du Perron), maar de wereld van de sociëteiten en schrijverskroegen in Amsterdam was hem vreemd. Wel las hij enkele malen zijn romans voor op ter ere van hemzelf georganiseerde avondjes, waarbij hij niet zelden het voorlezen moest onderbreken omdat de emoties hem teveel werden.

De Ridder als familieman
Pas in de herfst van zijn leven, toen de literaire productie langzaam opdroogde en ook zijn marketingactiviteiten steeds minder tijd kostten, betoonde De Ridder zich ook een familieman. Terwijl zijn vele eigen kinderen van hun vader maar weinig liefdeblijken hadden ontvangen, bloeide hij als zestiger op als een liefhebbende opa.

Van de Reijt blijkt in het slot van zijn boek zelfs in staat het woelige leven van zijn literaire held als een soort toegift in nauwelijks een halve pagina samen te vatten. Een knappe prestatie, die tegelijk nauwelijks recht doet aan zijn eigen, niet te onderschatten prestatie om van al die gebeurtenissen een meeslepend boek te maken. Daar is een secure biografie van een toegewijde biograaf nodig. Gelukkig is die er nu ook.

Lees hier een fragment uit Elsschot. Leven en werken van Alfons de Ridder.

Van de Reijt was op 13 maart te gast bij VPRO Boeken en sprak daar met Wim Brands uitgebreid over zijn Elsschotbiografie. Bekijk hieronder het gehele interview.