Het mooiste land onder de zon

In het Roemenië onder Nicolae Ceausescu gold slechts één visie en werd naar één man geluisterd. Hoewel het tijdens zijn vijfentwintig jaar durende bewind aan alle kanten gruwelijk misging in zijn land, is daar in de film weinig van te merken. Regisseur Andrei Ujica focust op het beeld dat Ceausescu wilde uitstralen naar de buitenwereld, en dat zowel in eigen land als ver daarbuiten op weinig tegenspraak stuitte.

Fascinerend

The Autobiography of Nicolae Ceausescu is vooral zo fascinerend omdat Ujica zijn film volledig uit found footage heeft samengesteld. De enige ingreep die hij zich veroorlooft, is het met regelmaat verwijderen van de originele geluidsband. Soms vervangt hij die door muziek, uiteenlopend van het Roemeense volkslied tot populaire westerse hits uit de periode. Meest memorabel is Bobby Fullers versie van ‘I Fought the Law’ uit 1965, een treffende metafoor voor de westerse krachten die op de poort van Ceausescu’s rijk bonzen. Soms laat hij alleen de stilte horen en gaat de aandacht volledig uit naar de altijd glimlachende man en de adoratie van zijn volgelingen. Die had hij niet alleen onder landgenoten. Voordat het echt misging, was Ceausescu de favoriete Oostblokleider van het Westen, vooral omdat hij zich verzette tegen de invasie van Tsjechoslowakije in 1968 door de andere Warschaupactlanden.

Ujica omkadert de stroom aan archiefmateriaal met beelden van de ondervraging van het echtpaar door het inderhaast ingestelde volkstribunaal dat de twee in december 1989 arresteerde. De grauwheid van het beeld, de grove korrel en vooral de deplorabele staat waarin de eens grote leider verkeert, markeren de dieptes die Ceausescu en zijn immer trouwe vrouw bereikt hebben. Vol ongeloof en met zichtbare weerzin beantwoorden ze vragen van vertegenwoordigers van het ‘volk’. Mensen die in hun wereldbeeld altijd aan hun voeten hebben gelegen. De ernst van de situatie lijkt niet door te dringen, zelfs niet als ze in de epiloog tegen een banaal muurtje gezet worden en daar een provisorisch executieteam treffen. De blik in beider ogen contrasteert heftig met de gulle lach en het manisch optimisme dat in de gloriejaren te zien was. 

Aandacht van de groten der aarde

Zijn gang naar de top begint met de begrafenis van Gheorghe Gheorghiu-Dej, de voormalige secretaris-generaal van de Roemeense Communistische Partij. Ceausescu wordt benoemd tot zijn opvolger, en wat in de beelden direct opvalt is zijn jongensachtige bravoure en zijn zorgvuldig gemodelleerde Wildersachtige haardracht. Kijken naar de gestage achteruitgang van beiden in de jaren daarna is slechts een van de geneugten van de film. Wat volgt op de begrafenis is een schier oneindige stroom aan nationalistische en positivisme uitstralende beelden. Ceausescu bezoekt de ene na de andere oogstviering of landbouwbeurs, doet halfslachtig mee aan kermisattracties en voor hem georganiseerde parades, spreekt op congressen en persconferenties en beweegt zich tussen de groten der aarde. Het zijn bekende feiten uit de geschiedenisboeken, maar het blijft schokkend om leiders als Richard Nixon, Jimmy Carter, Charles de Gaulle en Koningin Elizabeth glimlachend aan de zijde te zien staan van dit rolmodel voor de Oostblokstaten.

Ceausescu is zichtbaar aangetrokken tot uiterlijk vertoon, maar hij beziet dat alles met een blik die vooral spottend is. Alsof het allemaal niet zo serieus te nemen is en hij het zelf tien keer beter kan. Maar actie zit er nauwelijks in de man. De enige momenten dat er iets van passie naar boven komt is als zijn land en regime bedreigd worden door buitenlandse krachten, vooral tijdens de al genoemde gebeurtenissen in 1968. Maar dat is dan ook gelijk de laatste intellectuele eruptie van een leider die in de jaren daarna langzaam wegzakte in zijn eigen paranoia. Hij bleef echter geloven in zijn onfeilbaarheid, net als zijn onderdanen. Tegen beter weten in wellicht. Je zit je voortdurend af te vragen wanneer de maskerade ophoudt. Kleine hints geeft de grote kleine man wel, als hij bijvoorbeeld een brood van dichtbij inspecteert, alsof het de uitvinding van de eeuw is. Maar achteraf zou je toch kunnen denken: ‘heb ik verdorie toch dat ene moment gemist dat de grote leider echt de weg kwijt raakte’.

Het einde van een zombie

Aan het eind is slechts de totale verveling over. Als een zombie beweegt hij zich achter de coulissen van de wereldgeschiedenis, waarbij hij zijn land in eenzelfde narcoleptische staat houdt. Tot het volk uiteindelijk wakker geschud wordt, geïnspireerd als het was door de gebeurtenissen elders in het Oostblok. Monumentaal en uniek.

Lees ook het interview met regisseur Andrei Ujica.