Persoon en personage: wie is Coetzee?

‘Is dit J.M. Coetzee?’ Een beslissend antwoord zal uitblijven.

Eigenlijk was het festival donderdagavond al begonnen, met de toneelvoorstelling Braakland van Compagnie Dakar en de vertoning van de BBC-film The Lives of Animals. Maar een feest is niet compleet zonder het ‘feestvarkentje’, zoals uitgever Eva Cossée Coetzee – al dan niet tegen diens zin – betitelde.

Bij de opening in de grote zaal van De Balie verdrongen journalisten met grote camera’s zich om de magere Nobelprijswinnaar, die enkele minuten later door wethouder Carolien Gehrels namens de Koningin geridderd werd in de Orde van de Nederlandse Leeuw, wegens zijn verdienste als bruggenbouwer tussen de Nederlandse en Zuid-Afrikaanse cultuur.

Gehrels erbarmelijke uitspraak van het Engels en het vliegensvlug verdwijnen van de fotografen na de riddering zorgden voor een ietwat absurdistisch begin van een festival ter ere van een schrijver die in Elizabeth Costello zijn scepsis uitte over huldigingen van schrijvers. Dit werd later nog eens versterkt door de overhandiging van het boek J.M. Coetzee. Persoon en personage, dat de schrijver in een papieren zakje overhandigd kreeg.

(Ont)maskerende buitenstaander
De titel van dat boek kun je ook zien als het thema van het festival. In zijn werk neemt Coetzee verschillende gedaantes aan via zijn personages en vertellers, tegelijkertijd de man achter het werk daarmee mystificerend. Het wekte dan ook verbazing dat uitgeverij Cossee de Coetzee-kenner David Attwell bereid vond een biografie over hem te gaan schrijven.

Dat lijkt een onmogelijke opdracht. Niet alleen zijn er tal van academische bezwaren – zo doemt bij een biografie vanzelf de lang verguisde auteursintentie op – vooral is Coetzees eigen verduisteringspoging in leven en werk zo geslaagd, dat biografisch materiaal niet bepaald ondubbelzinnig voor het oprapen ligt, of dat een biografie zelfs maar gepast is.

In een van tevoren uitgeschreven interview tussen de professoren Elleke Boehmer en David Attwell verkenden beiden enkele karakteristieken uit werk van Coetzee en kwam Attwell te spreken over zijn biografische project: als Coetzee zelf de wereld verbaasde met autobiografische romans die het genre onderzoeken en ondermijnen, zou hij dan niet als biograaf het soortgelijke kunnen doen? De biografie zal dan, aldus Attwell, een ‘biography in the mode of becoming’ worden.

Seks en geweld
Na het stijve, maar buitengewoon verhelderende interview, kwam het festival tot leven toen Kristien Hemmerechts en Hans Achterhuis twee thema’s uit het werk van Coetzee belichtten, seks en geweld. Vooral de wederom geuite preoccupatie van Hemmerechts met de man-vrouwverhouding vormde aanleiding voor de nodige discussie. Haar betoog dat de vrouwelijke personages in Coetzees romans – ook als zij zelf sterk zijn – in dienst staan van de dramatisering van de zwakke mannelijke personages, was nogal selectief onderbouwd. Maar haar uitroep dat ze zo moe is van zwakke, zondige mannen werd door enkele jonge vrouwen in de zaal wel instemmend begroet.

Het verbale gevecht dat met name tussen Schutte en Hemmerechts op gang kwam en de poging van Schutte om Coetzee – al dan niet ironiserend – als een ‘grapjas’ voor te stellen tekenden schril af tegen de ernst van Coetzees oeuvre en de bedachtzame en zwijgende aanwezigheid van de schrijver zelf. Misschien dat daarom haar stelling dat Coetzee een grote ontmaskeraar is die een vermakelijk spel speelt met fictie en werkelijkheid geen onderdeel werd van de paneldiscussie. Terwijl het daarover dit weekend toch gaat, want wie is Coetzee eigenlijk? Vanavond mogen 17 kunstenaars, denkers en een politicus proberen hun antwoord te geven.

Voor meer informatie: festivalpagina van De Balie. Delen van het festival zijn ook live via internet te volgen. 8WEEKLY brengt ook verslag uit van het zaterdag- en zondagprogramma.