IDFA 2009

Deel 1 | Deel 2 | Deel 3: When You’re Strange | Deel 4 | Deel 5

Inhoud: The Accidental Tourist | Disco and Atomic War | Gatekeepers | Pax Americana and the Weaponization of Space | The Snowman | Survivors – Days in Zhari Police Station | Weapon of War

Een doodnormale terrorist
The Accidental Tourist – Mid-Length Competition
Miki Mistrati, Nagieb Khaja • Bosnia-Herzegovina, 2009

Debuterend documentairemaker Cem Aslan heeft een goed idee in zijn eerste film. Hij wil de motieven doorgronden van Abdulkadir Cesur, die in een gevangenis in Sarajevo zit omdat hij wordt verdacht van terrorisme. Kadir lijkt een doodnormale Deense jongen. Hij is net zo oud als Cem en groeide net als hij op in een arbeiderswijk van Kopenhagen. Allebei de jongens komen uit een vrijzinnig Turks nest. Allebei deden ze het goed op school. Toch ging de ene studeren en probeerde de andere een extremistische aanslag te plegen. Hoe kan dat?

Cem slaagt erin Kadirs zus en zijn streng gelovige vriend te interviewen. Kadir zelf heeft nog met niemand willen praten, maar voor mede-moslim Cem maakt hij uiteindelijk een uitzondering. De documentairecrew mag de gevangenis in om hem vragen te stellen. Dat Cem niet erg ervaren is als interviewer en na bijna elk antwoord reageert met ‘ok’ is nog wel aandoenlijk, maar dat hij zo weinig uit zijn primeur haalt pleit niet voor hem. Er had veel meer in The Accidental Tourist gezeten. Het onderwerp is er interessant genoeg voor. (Marjolein van Trigt)
Terug naar boven | Deze film op site IDFA

Televisie en ideologische oorlog
Disco and Atomic War – Reflecting Images: Best of Fests
Jaak Kilmi • Finland/Estland, 2009

Het is een voetnoot uit de Koude Oorlog, maar op de (in dit geval vaak jonge) betrokkenen heeft het een enorme indruk gemaakt. Inwoners van Noord-Estland konden, doordat het land vlakbij Finland ligt, televisiesignalen van de Finse televisie oppikken. Het bood de Esten daarmee een ongekende blik op de Westerse wereld. En dus konden ze, in tegenstelling tot de rest van het Oostblok, kennis nemen van fenomenen als disco en punk en kopieerde de jeugd en masse dit gedrag. Toen Knight Rider vertoond werd liepen kleine jongetjes nabij westerse auto’s in hun digitale horloges te praten. De verwikkelingen van Dallas werden op papier gezet zodat ook familie in het zuiden van het land zonder ontvangst op de hoogte bleven. En er werd weken vooraf (de programmagegevens werden illegaal gekopieerd en verspreidt) naar de uitzending van Emmanuelle uitgekeken. Naar verluidt was er negen maanden later een kleine geboortegolf.

Pogingen van de machthebbers om de ontvangst van Finse tv de kop in te drukken werden telkens door inventieve Esten teniet gedaan. De vader van regisseur Jaak Kilmi was zo iemand, en voor de kleine Jaak staat de periode gelijk aan opwinding en spanning. Met behulp van fraai gestileerde ensceneringen, kleurrijke archiefmateriaal en interviews wordt een luchtig en bijna nostalgisch beeld geschetst van een periode waarin de Esten bijna onbewust de frontlinie vormden van de ideologische oorlog tussen Oost en West. (Marcel Westhoff)
Terug naar boven | Deze film op site IDFA

Het voordeel van de twijfel
Gatekeepers – Premieres from the Lowlands
René Roelofs • Nederland, 2009

Je zal maar bij de IND werken. Dan moet je dus elke dag bepalen of asielzoekers in Nederland mogen blijven of dat ze het land moeten verlaten. Waar je ook voor kiest, volgens de communis opinio doe je het nooit goed. Je bent ofwel een slappe zak ofwel een soort Gestapo. Er zijn mensen die om minder slecht slapen. De medewerkers van de IND in Ter Apel wekken niet de indruk dat ze onder hun baan gebukt gaan. Met een aan onbewogenheid grenzende nuchterheid stellen ze vast of de asielaanvragers aan de regels voldoen. Vriendelijk, maar zeer consequent vragen ze naar de details in de vluchtverhalen. Wie door de mand valt loopt een grote kans te moeten vertrekken. Toch is het beeld dat uit Gatekeepers opdoemt, bepaald niet onmenselijk. De werknemers benadrukken dat ze er niet op uit zijn om iemand te ontmaskeren, net zomin als dat ze het leuk vinden om mensen weg te sturen.

Wie zou willen (mevrouw Verdonk, letten we op?), kan de documentaire misbruiken om ‘aan te tonen’ dat het Nederlandse asielbeleid te soft zou zijn. Nederland neemt bijvoorbeeld vijfhonderd Irakese vluchtelingen op die in Syrië in een vluchtelingenkamp zitten. De functionarissen die de vluchtelingen ter plaatse ondervragen, zijn vrij soepel in hun oordeel. ‘Je moet iemand het voordeel van de twijfel geven,’ wordt meermalen gezegd, ook als de feiten niet helemaal kloppen. Vooral ontstaat echter een beeld van een gewoon bedrijf, waar werknemers hun best doen maar het werk normaal gesproken niet mee naar huis nemen. Gatekeepers wordt er beetje saai van. Het enige buitenissige in de documentaire is de bedrijfsradio, waarop de klanttevredenheidscijfers worden voorgelezen en liedjes worden opgedragen aan de medewerkers van de week. Raar. (Marjolein van Trigt)
Terug naar boven | Deze film op site IDFA

De nieuwe wapenwedloop
Pax Americana and the Weaponization of Space – Reflecting Images: Panorama
Denis Delestrac • Canada/France, 2009

Veel mensen zullen het zich niet realiseren, maar we zijn hard op weg naar een volgende wapenrace. Een oude tactische wet is dat wie de ‘hoge grond’ controleert in het voordeel is ten opzichte van de vijand. En wie de ruimte beheerst (de allerhoogste ‘hoge grond’), domineert de wereld. Sinds de begindagen van de ruimtevaart heeft dat een rol gespeeld, maar het belang ervan is alleen maar groter geworden met onze toenemende afhankelijkheid van satellieten. Schakel deze uit, en je maakt een land vleugellam. Niet voor niets wordt dit ook wel een ‘elektronische Pearl Harbor’ genoemd, en de angst hiervoor zit er bij de VS goed in. De potentiële dreiging van de langeafstandsraketten van vijandige landen komt hier dan nog bij.

De uitgestrooide informatie zal de kijker soms doen duizelen, maar de documentaire is fraai gefilmd en helder geïllustreerd. Bovendien is het doel, dit onderbelichte probleem op de kaart te zetten, een nobele. Het lijkt er namelijk op dat in het streven het voortouw te nemen de VS juist een kettingreactie op gang brengt waarvan de destructieve kracht niet zal onderdoen voor die van de dagen van de Koude Oorlog. China heeft – door als test een oude satelliet kapot te schieten – inmiddels met daden en niet alleen woorden aangegeven zich niet neer te leggen bij een Amerikaanse hegemonie in de ruimte. Een verdrag lijkt de beste en simpelste oplossing, maar één land ligt steeds dwars: de VS. Ondertussen worden er wel jaarlijks letterlijk miljarden dollars aan research besteedt. Het verleden leert dat het lastig is het Amerikaanse militair-industriële complex te beïnvloeden, en nu zal dat niet anders zijn. Wellicht dat Pax Americana toch een klein beetje kan helpen. (Marcel Westhoff)
Terug naar boven | Deze film op site IDFA

Intrigerend en ontroerend  
The Snowman – First Appearance Competition
Juliet Lamont • Australië, 2009

Jimmy Graham was een Schot die in de jaren zeventig met vrouw en twee kleine kinderen naar Australië emigreerde. Een slimme, aardige man, met een passie voor bergbeklimmen, ijs en sneeuw. Als hij in 1978 de kans krijgt om les in overlevingstechnieken op Antarctica te geven, grijpt hij deze met beide handen aan. Drie maanden later keert Jimmy, eerder dan de bedoeling was, terug. Hij is opeens compleet onherkenbaar voor zijn omgeving. Hij is paranoïde en vertoont gestoord gedrag. Normaal contact blijkt met hem niet meer mogelijk. Het huwelijk loopt op de klippen, Jimmy leidt een zwervend en alcoholisch bestaan en zijn kinderen zien hem niet meer. Dertig jaar later zoekt zijn dochter weer contact met hem en probeert te achterhalen wat er nou precies op Antarctica gebeurd is. Hierbij dient het verhaal van Jimmy dat hij per ongeluk op Amerikaanse geheimen was gestuit en vervolgens door de CIA een chemische lobotomie heeft gekregen, als startpunt.

De speurtocht van maakster Juliet Lamont naar de waarheid omtrent haar vader is een interessante. Als kijker wordt je steeds nieuwsgieriger naar de waarheid. Hoe is het in godsnaam mogelijk dat die levendige man van toen waar iedereen het over heeft dezelfde man is als die verwarde alcoholist van nu? Langzamerhand wordt vooral duidelijk welke impact die verandering op zijn naaste omgeving heeft gehad. Het wegvallen van echtgenoot en vader, de bizarre manier waarop dat is gebeurd en vooral de plotsheid ervan zijn nauwelijks te bevatten. Worden zoals het was is onmogelijk, maar de langzame toenadering tussen Jimmy en zijn voormalige gezin aan het eind van de film is een eerste stap. Een intrigerende zoektocht, maar vooral een ontroerend portret. (Marcel Westhoff)
Terug naar boven | Deze film op site IDFA

De Afghaanse uitzichtloosheid
Survivors – Days in Zhari Police Station – Reflecting Images: Panorama
Kyung-Ran Kang • Zuid-Korea, 2009

Welkom in de uitzichtloze situatie die Afghanistan heet. Een Zuid-Koreaanse ploeg volgde in periodes twee jaar lang een politiepost in de provincie Kandahar. Een post in een gebied waar de Taliban steeds meer terrein verovert, de aanslagen toenemen, en om het half jaar een nieuwe lading agenten blijkt te zitten. Niet dat er veel ‘echte’ politiemensen zitten: de meesten zijn slechts als tijdelijke hulp ingehuurd. De rest blijkt overgeplaatst, spoorloos verdwenen of omgekomen. Of overgelopen naar de Taliban, net zoals er oud-Taliban bij de politie te vinden zijn. Voor niet-Afghanen is de situatie op z’n zachtst gezegd onoverzichtelijk en er zijn weinig aanknopingspunten voor optimisme te bespeuren. De gewone bevolking wordt ondertussen gedwongen tussen twee kwaden te kiezen, waarbij pragmatisme, woede, maar vooral overlevingsdrang de keuzes lijken te bepalen.

Binnen enkele minuten wordt duidelijk dat de makers er niet voor terug deinzen de meest gore kanten van de oorlog te tonen: en detail worden verminkte zelfmoordenaars en verwondingen getoond. Absurditeit blijkt ook nooit ver weg. Zo wordt iemand neergeschoten nadat die nabij een motor met landmijnen werd aangetroffen. Hij rende weg, en dat maakte hem dus verdacht. De zwaargewonde man wordt geholpen, op een brancard door het raam van een jeep gepropt en vervolgens een tijd aan z’n lot overgelaten, terwijl de Afghaanse politie probeert met machinegeweren en raketten(!) de mijnen tot ontploffing te brengen – wat niet lukt. Survivors biedt weinig nieuwe inzichten in de situatie in Afghanistan, maar drukt ons allen nog eens met de neus op de wanhopige en bloedige feiten. (Marcel Westhoff)
Terug naar boven | Deze film op site IDFA

Het perspectief van de verkrachter
Weapon of War – Premieres from the Lowland
Femke van Velzen, Ilse van Velzen • Nederland, 2009

Minister Koenders van Ontwikkelingssamenwerking vond de première van Weapon of War belangrijk genoeg om bij te wonen. De zussen Ilze en Femke van Velzen zijn dan ook een soort fenomeen geworden sinds hun vorige documentaire, Fighting the Silence. Opvolger Weapon of War gaat wederom over verkrachtingen in de Democratische Republiek Congo, maar ditmaal kiezen ze het perspectief van de daders. Het lijkt onwaarschijnlijk dat twee Nederlandse jonge vrouwen Congoleze oorlogsmisdadigers voor de camera krijgen om hun wandaden op te biechten, maar het lukt ze, al dan niet met behulp van de vele partners die de film ondersteunen. Vanaf het prachtige openingsshot van een vrachtwagen met één werkende koplamp weet Weapon of War te overtuigen. Cameraman Bram van Spengen weet wat hij doet en hetzelfde geldt voor Jeroen Goeijers, die voor de muzikale begeleiding zorgt.

Weapon of War toont maar weer eens aan dat oorlogen alleen maar slachtoffers kennen en dat de moordenaars en verkrachters net zo aan post-traumatische stoornissen lijden. Hoogtepunt van de film is een confrontatie tussen dader en slachtoffer. Hij komt om vergiffenis vragen, zij wil hem duidelijk maken wat hij haar heeft aangedaan. De sympathie ligt toch vooral bij de vrouw – hij lijkt er vooral op uit te zijn om zijn eigen nare dromen kwijt te raken. Maar toch. Het begin is er.

Weapon of War is zonder meer een bevoogdende film, maar het is te makkelijk om hem daarom als verkeerd af te doen. Zoals Koenders in zijn speech vertelt zijn er genoeg soldaten in de Congo die niet begrijpen wat er mis is met verkrachting – vrouwen zijn immers oorlogsbuit – tot ze de film zien. Dan moet je wel heel politiek correct zijn om toch kritiek te hebben op het geheven vingertje. (Marjolein van Trigt)
Terug naar boven | Deze film op site IDFA