Mooie legpuzzel in Leeuwarden

Er is in Leeuwarden namelijk niet gekozen voor een chronologische reis door vijfhonderd jaar portretkunst, maar voor thema’s als: zelfportret, roem, identiteit en macht. En daar wringt een beetje de schoen. Want waar in het werkelijke leven steeds meer wordt afgestapt van etiketten ten gunste van meerdere lagen van een persoonlijkheid, of van een fluïde identiteit, wordt een afgebeeld persoon hierdoor juist weer vastgepind op een deel van zijn of haar wezen.

Zelfportretten

Natuurlijk: het is prachtig gedaan, dat hoekje in de eerste zaal met als thema zelfportretten, waarop twee personen staan afgebeeld. Zoals bijvoorbeeld David Hockney met Charles Dare Scheips (2005) en twee aanvullende doeken uit de collectie van het Fries Museum zelf: het zelfportret van Wouter van Riessen met een clown (2004) en van Sir Lawrence Alma-Tadema met de Engelse Laura Theresa Epps (1871-1872). Maar Hockney past voor hetzelfde geld ook in de zaal of het vakje Identiteit, waaronder homoseksualiteit wordt begrepen. En Alma-Tadema zou daar ook ’s nacht naartoe kunnen verhuizen, vanwege de symboliek voor nationaliteit op dit schilderij: de tulp staat voor Nederland en de roos voor de Engeland. Dat past overigens ook nog eens perfect in de vaderlandslievende insteek van de National Gallery in Londen, die in 1855 opende en dit als uitgangspunt nam.

Welk kunstwerk in de zaal Identiteit zou dan plaats moeten maken voor Hockney, Van Riessen en Alma-Tadema? Dat wordt nog een puzzel. In ieder geval niet het portret van Beatrix Potter dat Delmar Banner maakte (1938), want dat is wel zó raak; het is net of je in een van haar boeken binnenstapt.

Zaaloverzicht. Foto: Ruben van Vliet

Portretten van beroemdheden

We vervolgen onze reis in zaal 2, met portretten van beroemdheden en concluderen dat het opbrengen van etiketten er al jong in zit. Een klas basisschoolleerlingen staat met twee meesters voor een portret dat John Collier in 1883 maakte van Charles Darwin. Een meester vraagt, of dit een portret van een wetenschapper is. ‘Ja’, antwoordt de klas. ‘Waarom?’ De meeste kinderen zijn het erover eens, dat dit komt door zijn baard. Dus wetenschappers hebben een baard, is de kinderlogica.

Even verderop in de zaal hangt een portret van Isaac Newton, geschilderd door Sir Godfrey Kneller (1702). Het bijschrift luidt, dat door zijn doordringende blik Newtons genialiteit tot uitdrukking wordt gebracht. Dus niet eens zover verwijderd van wat de schoolklas vond; jong geleerd, oud gedaan.

Zaaloverzicht. Foto Ruben van Vliet

Gewoon genieten

Zo kun je het spel, de legpuzzel zaal voor zaal verder spelen, maar je kunt ook gewoon genieten van de schitterende stofuitdrukking van de kleding van bijvoorbeeld prinses Elizabeth, koningin van Bohemen door Robert Peake (ca. 1610), de juwelen van Mary Neville door de Nederlandse schilder Hans Ewouts (1559) en koningin Elizabeth I door Nicholas Hilliard (ca. 1575). Of van de manier waarop twee bronzen koppen tegenover elkaar zijn neergezet, zodat ze naar elkaar lijken te kijken: William Ernst Henley door Rodin (1884-1886) en Sir Osbert Sitwell door Frank Dobson (1994).

Gewoon genieten dus van vijfhonderd jaar portretkunst, variërend van schilderijen, prenten en tekeningen tot beelden en foto’s met de nadruk op de meer figuratieve stijlen. Daar lijkt het deze tentoonstelling primair om te doen, de vragen oproepende thematische indeling daargelaten. En getroffen worden door de raakheid ervan, van Beatrix Potter tot Dame Zaha Hadid zoals Sir Michael Craig-Martin de architecte in 2008 op LCD-scherm portretteerde. Met dezelfde golvende haren als haar gebouwen en een interieur als het Science Museum in Londen.