Niet onder de indruk

Alsof je de werkkamers van een bioloog, een cultureel antropoloog en een ontwikkelingspsycholoog doorwandelt. In de zalen die binnen de trio-tentoonstelling in het Van Abbemuseum ingericht zijn met recent werk van Minerva Cuevas (Mexico City, 1975) hangt een sfeer van lang vervlogen tijden en minutieus onderzoek. In combinatie met het werk van Aernout Mik (Groningen, 1962) en Mladen Stilinović (Belgrado, 1947) worden verbindingen gelegd tussen werelden die zowel in tijd, afstand als opvattingen ver uiteen liggen.

Zodra je via plastic flappen de eerste ruimte binnenstapt van Cuevas’ presentatie, bevind je je in een wereld vol geuren en ritmische insectengeluiden. Centraal in de zaalvullende installatie Social Entomology (2007) staat een fel uitgelichte serie tafeltjes, waarbij de insectoloog zojuist lijkt te zijn weggelopen. Ze liggen vol met opengeslagen boeken met illustraties van deze beestjes, microscoopplaatjes met vreemde kleuren in houten doosjes en een grote diversiteit aan op spelden geprikte vliegen, torren, kevers en andere insecten. Op de vloer staan vijf microscopen die de kleinste soorten onder hun lenzen gevangen houden en deze bijna onzichtbare schatten op de wand projecteren; minuscule ledematen worden omgetoverd in grote harige poten.

Minerva Cuevas, Installation Social Entomology, Room view in Van Abbemuseum, Foto Peter Cox,2008

Niet alleen het dierenrijk valt ten prooi aan deze zichtbare behoefte aan categorisering en controle, ook de mensheid wordt schaamteloos onderworpen aan observatie. In het werk Dreamlike I, II, III (2007) maakt Cuevas de toeschouwer door middel van series oude zwart-wit filmpjes uit de jaren zestig getuige van fascinerende evolutionaire motorische en gedragsexperimenten met kleine kinderen. Angstaanjagend is het onderdeel waarbij baby’s botweg in het water worden gekukeld en soms echt akelig lang onder water blijven, voordat ze wonderbaarlijk genoeg op eigen kracht de kant bereiken en zich optrekken.

Botsen van werelden

Aernout Mik, Convergencies, 2007, Room view in Van Abbemuseum, 2 screen video installation, courtesy carlier, gebauer, Foto Peter Cox

Van Aernout Mik zijn Training Ground (2007) en Convergencies (2007) te zien, die een onderdeel vormden van zijn presentatie in het Rietveld Paviljoen in de Giardini van de Venetiaanse Biennale van 2007. Zijn monumentale projecties van realistisch ogende situaties lijken zich in een soort parallelle wereld te voltrekken, die noch onder fictie noch onder werkelijkheid te rangschikken is. De toeschouwer wordt meegenomen in een spel van gevoelens van onveiligheid door de onoverzichtelijke en onvoorspelbare situaties die zich op het scherm afspelen. De opstelling van de schermen ten opzichte van de zitbankjes en looproutes draagt hieraan bij.

Mythes van beschaving

De toeschouwer krijgt in het Van Abbemuseum de gelegenheid zelf te bepalen of en in hoeverre hij verbanden wil leggen. Het is namelijk niet de eerste keer dat het museum een triotentoonstelling organiseert; van die in 2006 zijn de muurtekeningen van Dan Perjovschi bij de ingang van de nieuwbouw nog steeds te zien. Het concept werkt goed, omdat het nadrukkelijk om een serie van drie solotentoonstellingen gaat. Ze zijn prima apart te bekijken, maar de combinatie voelt natuurlijk aan.

Mladen Stilinovic, Drawings from the cycle Exploitation of the Dead, 1984 – 1990, Installation: drawings on paper and on cardboard, 100 elements, different sizes, Courtesy of the artist

Volgens de zaaltekst bij het werk van Stilinovic stelt hij keer op keer ‘mythes van de beschaving’, waaronder geld, tijd, macht, aan de orde. Cuevas en Mik voegen daar nog een beschavingsmythe aan toe; die van het afdwingen van gevoelens van veiligheid door controle en ordening. Hoewel er een hele generatie verschil zit tussen Stilinović en Cuevas lijkt hun werk eigenlijk nog het meest op elkaar. Ze zijn beiden, met een sterk relativerende en wat humoristische ondertoon, bezig met systemen van economie en kapitalisme, met politiek en geschiedenis, gecommuniceerd in uiteenlopende media; van (muur)schilderingen tot performances. Want hoewel nu in een museale setting, positioneert ook Cuevas zich graag middenin de samenleving. Zo richtte ze in 1998 de eenmans-, non-profit organisatie Mejor Vida Corp (Better Life Corporation). Het bedrijfje dat tot 2003 kantoor hield in de Latino-American Tower in Mexico City, heeft zich tot doel gesteld allerlei producten en diensten gratis aan te bieden en deze te promoten en distribueren onder iedereen ‘ongeacht ras, geslacht, religie, seksuele voorkeur of economische status’. Hiermee onderbreekt én negeert ze het kapitalistische systeem.

Mik vormt met zijn letterlijk centrale presentatie ook figuurlijk een soort point of reference. Cuevas’ en Stilinović’s werk met de abstracte, poëtische en associërende beeldtaal en veel verwijzingen naar het verleden, worden door Mik’s projecties in een hedendaagse, herkenbare context geplaatst. Dit maakt dat je allerlei verschillende onderdelen van de tentoonstelling opeens in verbinding brengt met jezelf en je nadrukkelijk het product voelt van een beschaving die niet bestaat.

And so the story continues

Voor Minerva Cuevas eindigt de samenwerking met het Van Abbe nog niet op 4 mei. In het najaar van 2008 verschijnt, in samenwerking met de Kunsthalle Basel, haar eerste monografie. En dat is een prettige gedachte. De tentoonstelling maakt namelijk ook vooral nieuwsgierig naar Cuevas’ buitenmuseale werk. De presentatie in Eindhoven heeft ze overigens wel aangegrepen om een klein stapje buiten het museum te doen. Tijdens de opening werd, in samenwerking met het publiek, de performance Sky Laterns for Stanislaw Lem uitgevoerd. De lantaarns die werden opgelaten, worden door hun vorm en lichtgevendheid nog wel eens aangezien voor ufo’s. Zou Minerva Cuevas hier doelbewust hebben aangestuurd op een kleine, fictieve botsing van twee werelden? Het feit dat de performance bedoeld is als een hommage aan de in 2006 overleden Poolse filosoof en sciencefiction schrijver Lem zegt misschien genoeg. Lem was kritisch op de toepassing van moderne technologie en een van zijn onderwerpen was de plaats die de mensheid inneemt in het universum.

Mocht Cuevas met deze hommage niet expliciet genoeg zijn geweest, dan is er altijd nog de boodschap van de megagrote muurschildering op de buitenmuur in de binnentuin van het museum: Not impressed by civilization. Ik kan natuurlijk niet voor Mik en Stilinović spreken, maar het lijkt er op dat alle deelnemers aan deze triotentoonstelling zich hier graag bij aansluiten.