Go China! Het Terracotta Leger van Xi'an

Het olympische goud is al binnengehaald, vindt het trotse Drents Museum: na vier jaar onderhandelen staan hier, voor het eerst in Nederland, veertien beelden van het beroemde Terracotta Leger uit Xi’an. De keuze voor de keizerlijke grafcultuur als invalshoek geeft een aardig inkijkje in de Chinese samenleving ten tijde van de Qin- en Hankeizers (van 221 voor Chr. tot 220 na Chr.). Samen met miniatuurbeelden uit een ander keizerlijk mausoleum en grafgiften uit dezelfde periode vormen de terracotta beelden op deze manier een intrigerende en intieme expositie.

PR-middel

Voor het museum in Assen, gevestigd in het fraaie, voormalige provinciehuis, staan sinds de opening van de expositie lange rijen bezoekers. Het terracotta leger is dan ook een sterk merk. China zet dit bijzondere erfgoed welbewust als PR-middel in om miljoenen bezoekers te trekken, zoals op dit moment in het British Museum in Londen. Bijzondere verhalen moeten het erfgoed extra aantrekkelijk maken. Mijn gids bij de expositie, de sinologe dr. Lucien van Valen, zet bijvoorbeeld vraagtekens bij het romantische verhaal dat het ondergrondse leger in 1974 voor het eerst ontdekt is door een paar boeren die een waterput wilden slaan. “De omwonenden hadden allang koppen van soldaten als decoratie in huis staan,” vertelt de Leidse sinologe die gespecialiseerd is in Chinese wandschilderingen en verfstoffen. Ze is als onderzoeker betrokken bij opgravingen in het gebied rond de stad Xi’an waar het wemelt van de oude grafheuvels.

Mythe

Het enorme grafcomplex van de eerste keizer, Qin Shi Huangdi, bestaat uit een compleet ondergronds ‘paleis’ waaromheen legereenheden staan opgesteld. Het mocht hem in het hiernamaals nergens aan ontbreken. De legereenheden bestaan uit terracotta beelden, want het gebruik om (menselijke) dienaren te offeren voor zijn graf was al een paar eeuwen ervoor vervangen door het toepassen van beelden, gemaakt van klei. “Men besefte dat het offeren nuttige arbeidskrachten kostte,” vertelt Van Valen. Van de circa zevenduizend terracotta soldaten is pas een duizendtal opgegraven en gerestaureerd.

terracotta knielende boogschutter (Qin-dynastie, 221-206 vC) uit Museum van het Terracotta Leger, Xi’an

Ook de graftombe zelf is nog dicht. “Dat komt door angst, overgeleverd door de mythe rond het graf dat tegen indringers zou zijn beschermd. Maar ook door een heel praktische reden: we missen nog de volledige kennis om de beelden rondom de tombe, die allemaal beschilderd zijn, goed te conserveren. Zodra ze tevoorschijn komen, bleef de verf aan de grond kleven. De beelden die kort na 1974 waren opgegraven en hersteld zijn nu al weer aan restauratie toe.”

Beschilderd

De ingang van de zaal met de beelden geeft via een loopbrug een mooi uitzicht op de beeldengroep eronder. Beneden, oog in oog met de soldaten, ambtenaren en een paard, valt pas op hoe groot de meeste zijn: meer dan 1.80 meter, want voor het leger werden de langste mannen geselecteerd. Ze hebben elk hun eigen gezichtstrekken en houding, en ook de rangen, uniformen en (inmiddels verdwenen) wapens zijn aan de werkelijkheid ontleend. Alle beelden zijn in diverse standaardonderdelen in mallen gegoten en daarna handmatig samengevoegd en individueel afgewerkt.

De verstilde kleuren van het oppervlak dragen bij aan de mystieke historische uitstraling, de zichtbare reconstructies (geen enkel beeld is heel teruggevonden) storen hierbij niet. De verflaag is bijna overal verdwenen, en gelukkig maar, ben je geneigd te denken als je later twee bont beschilderde imitatiebeelden als voorbeeld ziet. Deze doen toch wat kitcherig aan.

Varkens

Bijzonder is volgens Van Valen de aanwezigheid van een acrobaat in de beeldengroep, dit is een weinig voorkomend beeld dat vanwege de kwetsbaarheid zelden naar het buitenland mag. Zeldzame stukken zijn ook de bronzen zwaan en kraanvogel, compleet en levensechte sculpturen uit een offerkuil van het grafcomplex van de keizer. Ze behoren tot het eerste deel van de expositie, waar gouden, jaden en bronzen grafgiften uit de Qin- en daaropvolgende Hanperiode worden getoond. Ze zijn de moeite waard. Helaas geeft de beperkte ruimte eromheen veel gedrang op drukke dagen. Van Dalen wijst op het bronzen gewicht met een gegraveerd edict erop. Het is een typerend stuk voor de eerste keizer, want hij wist de eenheden van gewicht, lengte en volume in zijn enorme rijk te standaardiseren, evenals het betaalmiddel (bronzen munten).

bronzen zwaan, Qin-dynastie (221-206 vC), museum van het Terracotta Leger, Xi’an

Het derde deel van de expositie laat, als tegenhanger van de beroemde beelden, series kleine terracotta beelden zien. Dit zijn opgravingen uit de grafcomplexen van de Handynastie. Deze periode wordt gezien als dé klassieke periode van het oude China. De miniatuursoldaten zijn nog gedeeltelijk beschilderd, maar de houten paarden waar zij opzaten en de zijden kleding zijn vergaan. Aandoenlijk is de veestapel in miniatuur. Het lijken speelgoedkippen en -varkens maar ook zij dienden de keizer in het dodenrijk.

Wie de verzorgde expositie bezoekt, moet niet nalaten meteen het Groninger Museum mee te pikken (of andersom). Het project Go China! omvat interessante tentoonstellingen, en er is veel energie gestoken in het begeleidende activiteitenprogramma gedurende 2008. De beelden verhuizen na augustus naar museum Maaseik in het Belgische Maaseik, een partner van het Drents Museum.