De waarheid achterhaalt de leugen

‘Als ik de boel niet had aangepakt leefden we nog in de Middeleeuwen’. Het zijn de woorden van Karsten Bernick, de persoon waar alles om draait in Pijlers van de samenleving, het nieuwe stuk van Toneelgroep Oostpool. Karsten is dan ook een belangrijke pijler van de welvaart in het Noorse stadje waar hij woont. De klassieker van de Noorse toneelschrijver Henrik Ibsen is in een toegankelijke vorm gegoten. Dat komt mede omdat de thematiek welhaast universeel is: integriteit, eigenbelang, religie, angst voor het onbekende en liefde.

Tegenstellingen maken altijd veel duidelijk. Zo is het ook in Pijlers van de samenleving. De belangrijkste tegenstelling in dit stuk is dat van de waarheid en de leugen.
Het verhaal begint in een modern ingerichte ruimte waar de broodjes en de koffie netjes zijn uitgestald op de tafel. Het is dan ook het huis van weldoener Karsten Bernick. Het wordt al gauw duidelijk dat de bewoners van dit kleine Noorse stadje er een conservatieve houding op nahouden. Ze zijn bang voor invloeden van buitenaf en hebben normen en waarden hoog in het vaandel. De dominee, prachtig neergezet door Lard Adrian, doet daar nog een schepje bovenop. Hij is zeer verontwaardigd over de ‘goddeloze invloed’ van de buitenwereld op het kalme stadje. Schone schijn, dat is wat regisseur Erik Whien hier mooi heeft verbeeld. Het gedrag van de bewoners van dit Noorse stadje is onberispelijk en te perfect. Het vormt een mooie tegenstelling met de realiteit die we verderop in het stuk te zien krijgen.

Schandaal in openbaarheid

Ali Ben Horsting vertolkt op geloofwaardige wijze de rol van de charismatische Karsten Bernick, een flamboyante zakenman die in hoog aanzien staat onder de bewoners. Vooral zijn overtuigende manier van praten en zijn gebaren passen perfect bij het prototype van de ‘rijke patser’. Altijd zijn woordje klaar, altijd goed verzorgd.
Dat zijn smetteloze imago niet overeenkomt met zijn verleden, vormt de basis van het verhaal dat zich ontvouwt. Het stuk komt echt op gang bij de terugkeer van twee mensen uit Amerika, die een geheim uit het verleden van Karsten kennen. Johan is de broer van Karstens’ vrouw Betty, en Lona is een halfzus van zijn vrouw. Johan werd destijds betrapt op een amoureuze verhouding met een losbandige actrice. Dina werd geboren uit deze relatie. Daarnaast had Johan geld gestolen uit de kas van het bedrijf van Karsten. Nu blijkt dat niet Johan de boosdoener was, maar dat Karsten de vader van Dina blijkt te zijn. De diefstal heeft daarbij nooit plaatsgevonden. Als klap op de vuurpijl blijkt Karsten Lona gedumpt te hebben voor een verstandshuwelijk met Betty. De welvaart van Karsten, en dus die van het stadje blijkt gebouwd op leugens.

Complexe verhoudingen

De vele personages in het verhaal maken het stuk in eerste instantie wat complex. Je moet als kijker in het begin heel geconcentreerd luisteren om erachter te komen wie wie is, en hoe de personages zich tot elkaar verhouden. Regisseur Erik Whien heeft dit aangevoeld, want de acteurs dragen aan het begin van het stuk allemaal een badge met hun naam. Daarnaast zijn ook in de teksten steeds aanwijzingen verwerkt die duidelijk maken wie wie is.
Het leuke aan Pijlers van de samenleving is dat zware morele dilemma’s en conflicten worden afgewisseld met scherpe humor. Grotendeels verantwoordelijk daarvoor is Hilmar, de neef van Karstens’ vrouw Betty, gespeeld door Remco Melles. Met zijn neurotisch gedrag, zijn ‘kwaal’, overmatig pilgebruik en jolige opmerkingen, verbreekt hij af en toe de spanning als een conflict weer eens hoog oploopt.

Actie in de zijlijn

De afzonderlijke scènes, veelal met twee of drie personen gespeeld, vinden steeds in een context plaats. Aan die context wordt de kijker steeds herinnerd door de aanwezigheid van de andere personages, die aan de zijlijn van het podium zichtbaar betrokken blijven. Af en toe haken ze op onverwachte momenten in, zoals de vredestichtende dominee die met een kussen aan komt lopen als er ruzie ontstaat. Deze werkwijze maakt het stuk levendig en versterkt de samenhang in het verhaal.
Karsten zwicht uiteindelijk voor zijn leugens, en bekent publiekelijk. Het slot van het stuk is in die zin niet origineel of verrassend. Het is wel een toegankelijk verhaal over gewone, en daardoor herkenbare mensen. Ook door het goede acteerwerk blijft Pijlers van de samenleving de gehele twee uur boeien.

Speelperiode tot en met eind april. Voor meer informatie, zie: www.oostpool.nl