Mijn versie van haar

Alsof zelf schrijven en spelen al niet persoonlijk genoeg is, koos Ragnhild Rikkelman ook nog eens voor een onderwerp dat heel dicht bij haar ligt. Rikkelman: “Het innerlijkste hart is een voorstelling over een geheim. Een familiegeheim. Van mijn eigen familie, inderdaad. Het gaat niet over mij persoonlijk maar over mijn moeder. Het geheim werd in 1943 geboren. Het innerlijkste hart gaat over hoe de onduidelijkheden rondom haar bestaan haar identiteit gevormd hebben.”

Zoeken naar houvast

Op haar zestiende kwam de moeder van Ragnhild Rikkelman erachter dat haar ouders niet haar biologische ouders waren. “Het was op de dag dat ze haar diploma van de MULO kreeg. Iedereen kreeg zijn papiertje. Tot er aan het einde een diploma over bleef met daarop een vreemde naam. Die was van mijn moeder. Toen pas vertelden haar ouders hoe de vork in de steel zat. En toen… ja, als je er achter komt dat je leven gebaseerd is op een leugen, dan ga je zoeken naar wie je wel bent. Je zoekt naar houvast. En dat is een moeilijk proces. Want hoe kun je iemand worden als je niet weet waar je vandaan komt?”

Met het originele fotoboek van haar moeder als leidraad, doorloopt Rikkelman in Het innerlijkste hart het leven van haar moeder. “Ik begin met een foto van mijn moeder op ruim driejarige leeftijd, met haar ouders, haar broers en zussen. Achteraf is haar verteld dat deze foto genomen is op de dag dat ze in haar nieuwe gezin werd opgenomen. Biologisch gezien is mijn moeder de dochter van een Rotterdams meisje en een Duitse soldaat. Bij haar geboorte werd ze afgestaan en bij de nonnen ondergebracht. Later kwam ze in een geweldig pleeggezin. Ze had vijf oudere broers en zussen en iedereen was dol op haar. Alleen noemden de nonnen op school haar soms ‘straatmeid’ of ‘bastaard’. Dat begreep ze niet goed; ze dacht dat het misschien was omdat ze zoveel buiten speelde. Achteraf gezien heeft ze misschien ergens wel geweten dat ze een pleegkind was. Maar iets wat je niet wilt weten, dringt ook niet tot je door.”

Spelen en vertellen

Na een lange periode van weinig contact, ontmoette Rikkelmans moeder tien jaar geleden opnieuw haar biologische moeder. Rikkelman: “Daar waren mijn broer en ik ook bij. Dat was heel vreemd omdat die twee vrouwen zo ontzettend veel op elkaar leken. Niet alleen qua postuur; ze hadden ook dezelfde manier van zitten en bewegen. Dan pas besef je wat een rare dingen die genen eigenlijk zijn en hoe sterk een mens erdoor gevormd wordt. Fascinerend. Aan de andere kant lijkt mijn moeder ook sterk op haar pleegfamilie. Dat komt – denk ik – door goed observeren en kopiëren.”

Ze vindt het niet raar of moeilijk om haar eigen moeder te spelen. “Ik vertel haar verhaal, maar toch ook weer niet. Bepaalde aspecten van haar jeugd, zoals de muziek die ze draaide of de idolen die ze had, heb ik in de voorstelling verwerkt. Maar ik speel haar niet letterlijk, ik speel mijn versie van haar. Ik doe haar niet na, ik gebruik dingen van haar. Bovendien switch ik de hele tijd tussen haar als personage en het personage van de verteller, ikzelf dus. Dat is ook mijn theaterstijl, ik zoek altijd de grens tussen spelen en vertellen op.”

Identiteit

Thematisch sluit Het innerlijkste hart aan bij haar vorige voorstellingen. Familieverhalen, de invloed van oorlog op mensen en het zoeken naar identiteit, het kwam allemaal al een keer voorbij. Rikkelman: “Ik ben opgegroeid met het verhaal van mijn moeder. Dat er ergens nog een opa en een oma waren die ik niet kende vond ik als kind hartstikke spannend. En dat die opa ook nog Duits was, daar was ik best trots op. Ik dacht ook al heel vroeg dat ik echt Duits kon spreken, dat ik dat van hem geërfd had. Het is een zoektocht naar identiteit maar geen slachtofferverhaal. Ik denk ook niet dat mijn moeder dat zo heeft ervaren. Ze is een vechter, een sterk meisje en een beetje rebels. Ze uitte haar woede en verdriet maar heeft ook veel gevoel voor humor. In de voorstelling wordt ook best veel gelachen.”

Net nadat ze begon te schrijven aan Het innerlijkste hart, ging Ragnhild Rikkelman naar Cambodja. “Ik wilde daar ook onderzoek doen voor mijn stuk. Ik hoopte dat ik een overeenkomst zou vinden met de ervaringen van vrouwen die door de Rode Khmer verkracht waren. Om zo het thema breder te trekken en het stuk meer universeel te maken. Maar dat bleek helemaal niet te werken. Die vrouwen werden na verkrachting meteen vermoord. ‘Bastaardkinderen’ bestaan niet in Cambodja. Of er wordt niet over gesproken. Maar hierdoor kwam ik er wel achter dat het universele van dit verhaal juist zit in de details en in het persoonlijke ervan. En hoe zo’n gegeven doorwerkt op de volgende generaties. Het blijkt dat andere mensen zich daarin kunnen herkennen.”

Treurig maar prachtig

Het innerlijkste hart is zeker geen verwerkingsvoorstelling, aldus Rikkelman. “Voor mijn moeder is dit natuurlijk een pittig proces geweest. Maar dat is het voor mij niet. Ik geef mijn versie van haar en van haar verhaal. Toen ze de voorstelling had gezien, zei ze: ‘Wat je vertelt is waar, maar ik had er zelf niet die woorden voor gevonden.’ Waarschijnlijk kan ik, omdat ik er niet het onderwerp van ben, de situatie beter observeren. Het is een treurig maar prachtig verhaal. Vervelend voor mijn moeder, uiteraard, maar ook een mooi theatraal gegeven.”

Haar oma heeft nooit willen vertellen hoe ze zwanger raakte en waarom ze ervoor koos haar kind af te staan. Rikkelman: “Dat zij niet wilde spreken, maakte het eenvoudiger om voor een monoloog te kiezen vanuit het gezichtspunt van mijn moeder. Zo werd het stuk steeds basaler. Een paar maanden geleden is mijn oma overleden. Dus de waarheid zal wel nooit worden achterhaald. Maar mijn waarheid, die ik vertel, is ook waar. Vroeger fantaseerde ik dat mijn echte oma misschien wel een hele knappe Joodse prinses was.”

Het innerlijkste hart is in de maand januari in verschillende theaters in Nederland te zien. Klik hier voor de speellijst.