Vrouwen voor op de koffietafel

Van de intentie van auteur Stefan Bollman blijft weinig overeind. In Vrouwen die schrijven leven gevaarlijk wil hij letterlijk de titel waarmaken: de vrouwen die het waagden (en wagen) om de pen ter hand te nemen, hebben daarvoor te allen tijde een leven vol onbegrip, beschimping en andere moeilijkheden voor lief moeten nemen. Maar dit gegeven wordt slechts zeer oppervlakkig uitgewerkt. Enigszins verrassend voor een publicatie van de Amsterdam University Press, maar het is nu niet anders.

Het niet ingeloste streven van dit boek doet er echter geen afbreuk aan, zolang de lezer het neemt voor wat het in werkelijkheid is: een prima bundel korte schetsen van vrouwen die kozen om van het schrijven hun hoofdzaak te maken; met als indrukwekkende eyecatcher de nooit minder dan intrigerende foto’s. Geen studie dus, ook geen feministisch pamflet, maar een voorzichtige ode aan lef en strijdlust.

Fallisch
De inleidende bladzijden van Kristien Hemmerechts maken het minst interessante gedeelte van het boek uit: op academische wijze tracht de schrijfster annex professor een beeld te schetsen van de positie van de schrijvende vrouw in de geschiedenis. Het probleem is dat ze zich vergaloppeert in haar poging een lans te breken voor die literatuur. Ze kiest altijd voor een verdedigende en stelt daarbij voortdurend op ironische wijze een mannelijke visie voor, die ze vervolgens gevoelsmatig teniet doet. Bijvoorbeeld: “Een pen is een fallisch symbool. Als een vrouw deze ter hand neemt, dan doet ze haar vrouwelijke natuur geweld aan. Zo wordt althans beweerd.” Of nog: “Schrijvers worden niet minder in beslag genomen door hun werk dan schrijfsters, maar het wordt van schrijvers misschien makkelijker getolereerd. Of het werd makkelijker getolereerd.”

Veel interessanter, maar zoals gezegd nooit diepgravend, zijn de portretjes van de schrijfsters zelf, die gegroepeerd worden in prettige thema’s, zoals ‘De ontdekking van het kind-zijn’, waaronder bekende (Beatrix Potter, Astrid Lindgren) en minder bekende schrijfsters (Johanna Spyri) worden geplaatst. Het zijn veelal bij die nieuwe namen dat de hardste en meest onthutsende biografische gegevens te vernemen vallen: zo droeg de dochter van schrijfster Irène Némirovsky, die in Auschwitz zou sterven, papieren in haar bagage mee doorheen haar vlucht in Frankrijk. Jarenlang was ze er van overtuigd dat het hier losse notities betrof, tot ze ontdekte dat het een volledig afgewerkte roman van haar moeder was. Suite Française werd bijgevolg pas in 2004 gepubliceerd, maar werd een enorme bestseller.

Kijk- en leesboek
Bij het bladeren in dit kijk- en leesboek voor volwassenen ben je geneigd om stil te vallen bij bepaalde portretten en vervolgens de daarnaast op één pagina weergegeven biografische gegevens uit nieuwsgierigheid te lezen. Dat is de kracht van dit werk: het oogt heel mooi, omdat de portretten erg goed gekozen zijn én telkens op een pagina worden getoond, zodat ze ten volle tot hun recht komen.

Het nadeel is dan weer dat de geschiedenis, door haar tot voor kort gecultiveerde gerichtheid op mannelijke dominantie, betrekkelijk weinig écht relevante schrijfsters heeft voortgebracht, zodat je af en toe het gevoel bekruipt dat de auteur heel hard zijn best heeft moeten doen om tot een bevredigend aantal subjecten te komen. Maar dat is detailkritiek, daar je die redenering ook kunt omdraaien door te stellen dat je net door die confrontatie met onbekende namen nieuwe literaire ontdekkingen doet.

Kortom, Vrouwen die schrijven leven gevaarlijk is een lust voor het oog, maar allerminst een exhaustieve studie. Gelet op het formaat van het boek (harde kaft, A4-formaat) en de opmaak (prominente foto’s) was dat laatste echter ook niet de bedoeling. ‘Interessant’ lijkt hier de beste conclusie. Niet meer, maar vooral ook niet minder.