Zoektocht naar de mening van de massa

Weerwoord is onmiskenbaar geschreven door een onderzoeksjournalist. Marc Josten, die onder andere longreads voor De Groene Amsterdammer en Vrij Nederland schreef, heeft een theoretische, erudiete stijl en verwijst regelmatig naar denkers als Hannah Arendt, Jean Baudrillard en Plato. In het bijzonder haalt hij de Amerikaanse journalist Walter Lippmann vaak aan, die in de jaren twintig een boek schreef over de publieke opinie. De drie fasen van meningsvorming die Lippmann in zijn werk uiteenzet, vormen het fundament van Weerwoord. Het hele boek door grijpt Josten terug op, zoals hij het noemt, deze ‘drietrapsraket’: de selectiefase waarin de informatie wordt geselecteerd, de verwerkingsfase waarin de persoon de geselecteerde informatie interpreteert en de fase van de publieke opinievorming waarin individuele oordelen en identiteiten in een smeltkroes komen en zich tot een publieke opinie vormen.

Overtuigende verklaringen

Zeker, Weerwoord handelt over interessante materie en de casussen die Josten gebruikt om de drie fases zichtbaar te maken zijn uitstekend gekozen. Hij gebruikt de Tweede Wereldoorlog, de verkiezingsuitslag in de Verenigde Staten en de Zwarte Pietdiscussie om de theorie van Lippmann concreet te maken. De vraag hoe Hitler zo’n groot deel van de Duitse bevolking meekreeg in zijn antisemitisme blijft een interessante kwestie die Josten overtuigend weet uit te leggen. Ook de recentere situaties zoals de Amerikaanse verkiezingsuitslag en de felle Pietendiscussie zijn interessante en ongelooflijk actuele vraagstukken die snakken naar een verklaring. In zijn uitleg laat Josten zien wat er allemaal mis kan gaan in het proces van opinievorming en welke schade dit tot gevolg kan hebben. Zo is volgens Josten de selectiefase – de fase waarin we informatie verzamelen over een bepaald onderwerp door bijvoorbeeld het lezen van kranten, gebruiken van Facebook en door gesprekken met onze vrienden – een precair stadium. In deze eerste fase kunnen er conclusies getrokken worden op basis van foutieve of incomplete informatie. Een filterbubbel waardoor we alleen nog maar informatie krijgen die aansluit bij wat we al denken of, erger nog, nepnieuwsberichten zijn in onze huidige maatschappij vaak de oorzaak van het ontstaan van een verkeerd beeld van een situatie. Het is dus de grote vraag of we in staat zijn de juiste informatie te selecteren en te kunnen beoordelen. Een essentiële vraag voor iedereen die de democratie hoog in het vaandel heeft staan.

Waar blijft de eigen visie?

Doordat Josten het onderwerp zo goed toepast op het hier en nu, kunnen we de vraag of we niet net zo goed Walter Lippmanns boek zouden kunnen lezen min of meer loslaten. Maar wie op zoek is naar een oorspronkelijke, eigen visie van de schrijver op dit onderwerp, komt van een koude kermis thuis. Josten beschrijft voornamelijk zijn extensieve en langdurige zoektocht naar informatie over de publieke opinie en de inzichten die hij tijdens zijn zoektocht opdeed. Deze queeste blijkt grondig en zinvol, maar soms voelt Weerwoord louter als een bundeling van andermans inzichten, en dan met name die van Walter Lippmann. Daarnaast mag Josten nog wel wat doen aan zijn stijl, vooral op het gebied van helderheid en structuur. Hoofdstukken titelen zou een goed begin zijn.