De strakke hand van de tijd

Grensgevallen is een bewerking door regisseur Han Römer van een boek van de Deense auteur Peter Høeg. Met Smilla’s gevoel voor sneeuw scoorde Høeg ongeveer veertien jaar geleden een wereldwijde bestseller. Hierna publiceerde hij nog drie romans, waaronder Grensgevallen. In zijn boeken combineert Høeg wetenschap met een thrillerverhaallijn.

Kaartenhuis

In Grensgevallen, naar het schijnt een autobiografisch getint verhaal, is dit ook het geval. Hoofdpersoon Peter reconstrueert zijn jeugd op de privéschool waar wordt geprobeerd moeilijk opvoedbare jongeren, de grensgevallen van de maatschappij, in het normale schoolleven te integreren. De bijna hopeloze gevallen die tussen het wal en het schip dreigen te vallen, worden met strakke hand en evenzo strakke tijdschema’s de juiste richting opgeduwd. Tenminste, dat is de opzet van de rector (Jack Vecht) en de docente (Els Ingeborg Smits).

Maar Peter (Frederik Brom) en zijn lotgenoten Katarina (Anne Martien Lousberg) en August (Remco Melles) vermoeden proefkonijnen te zijn in een pedagogisch experiment en gaan op onderzoek uit. Na de ontdekking dat dit inderdaad het geval is, is de noodzaak om te ontsnappen uit het verschrikkelijke oord onontkoombaar. Door toedoen van de drie kinderen stort het strakke schoolsysteem als een kaartenhuis in elkaar.

Een grote stationsklok in de kamer van de rector neemt een prominente plek in het toneelbeeld. Als Peter terugkijkt op zijn verleden staat de tijd stil, om pas te gaan lopen als de we ons daadwerkelijk op het internaat bevinden. Als alle gebeurtenissen elkaar in een razend tempo opvolgen vindt er ook een versnelling van de tijd plaats. De wijzers van de klok gaat in een razend tempo rond.

Climax

Het sterke spel van de acteurs is intrigerend en overtuigend. Het zorgt ervoor dat de aangesneden kwesties met betrekking tot tijd blijven hangen. Oskar (Erik Whien), de beste vriend van Peter die is overleden en commentaar geeft vanaf de zijlijn, maakt zich bijvoorbeeld kwaad over het feit dat de wetenschap tijd nog nooit heeft kunnen verklaren. Hij weet op een boeiende en indringende manier de complexe materie naar voren te brengen.

Naast de verhandelingen over tijd, laten de acteurs een indrukwekkend beeld achter over hoe kinderen in een internaat proberen te overleven. De personages van de vier worden zorgvuldig uitgediept. Uitvoerig komen de angsten van Peter, August, Katarina en Oskar naar boven. Er wordt gespit in het verleden en ze krijgen gedurende het stuk de tijd zichzelf te ontwikkelen tot ‘echte’ personen. Hierdoor blijven ze als personages intrigeren.

De verhaallijn van de twee volwassenen echter doet de acteurs tekort. Hun persoonlijke ontwikkeling blijft vlak. Kort krijgt docente Hessen de kans te vertellen hoe haar verleden eruit ziet en wat haar huidige problemen zijn. Het komt niet als een verrassing dat de lerares een oog heeft op de machtige rector. Ook rector Biehl komt niet echt aan bod. We leren dat de strikte man niet echt gelukkig getrouwd is en dat de school zijn levenswerk is.

Ook het thrilleraspect in de voorstelling wil maar niet overtuigen. Als de kinderen ontdekken dat ze onderdeel uitmaken van een opvoedingsexperiment, is het moeilijk met ze mee te voelen. Het experiment lijkt namelijk uit niets meer te bestaan dan een strak tijdsschema en een harde hand in de opvoeding. Er valt eigenlijk niet veel kwaad in te ontdekken. De afkeer van het schoolsysteem brengt dan ook geen spanning in het stuk.

Het stuk bereikt een climax als August doordraait en de dood vindt bij een zelf veroorzaakte explosie. De jongen bepaalt zijn eigen toekomst en laat zich niet meer leiden door de tijd. “Ik heb het gered”, zegt Peter aan het begin van de voorstelling. Hiermee geeft hij al direct aan dat de anderen dit geluk niet hebben gehad.

Grensgevallen is nog een paar keer te zien. Klik
hier waar en wanneer.