In de taal ziet men verandering

Een wereld valt uiteen verscheen in 1958, Termietenheuvels in de savanne in 1987. Het eerste boek vestigde Achebe’s naam als één van de grootste auteurs van niet alleen Nigeria, maar heel Afrika. Het tweede boek bevestigde die naam. Wat opvalt aan deze roman, is Achebe’s beheersing van de taal, zijn gave subtiele veranderingen in taal te vatten.

De plot van Termietenheuvels in de savanne is minder bijzonder. De roman volgt drie vrienden, Ikem, Chris en Sam. Zij kennen elkaar van hun studie. Ook hun werkende levens zijn met elkaar vervlochten: Ikem is hoofdredacteur van een krant geworden, Chris academicus en Commissaris van Informatie in Sams regering. Van welk land is niet helemaal duidelijk, wel dat het ergens in Oost-Afrika moet liggen. Sam tovert het land steeds verder om in een dictatuur; zelf wordt hij, schijnbaar met de dag, corrupter.

Terugschrijven

Dit gegeven – een kort geleden onafhankelijk geworden staat die afglijdt in chaos en onderdrukking; een nieuwe, ‘inheemse’ leider die niet veel anders blijkt te zijn dan de koloniale heerser – is niet nieuw. Achebe heeft veel ideeën over gerechtigheid en vervolging in de roman gestopt; ook daarmee valt Termietenheuvels in de savanne niet op te midden van het grotere aanbod van literatuur en kunst over postkoloniale transities. Voor de plot hoef je het boek dus niet te lezen.

Interessanter is de manier waarop Achebe schrijft. Voor deze roman verscheen, eind jaren tachtig, was hij in een polemiek verwikkeld met de Keniaanse auteur Ngugi wa Thiong’o. Het onderwerp: taal, specifieker: in welke taal moet een auteur in een postkoloniale staat schrijven? Inzet van het debat was de verhouding van beide schrijvers tot het Engels, de taal van de macht die hun staten decennialang overheerst had. Hoe konden ze ‘terugschrijven’ tegen Groot-Brittannië? Ngugi vond dat men zich van het Engels diende af te keren, Achebe verdedigde de taal als een manier om zichtbaar te zijn.

B’grijp je?

Lezers van Achebe in het Engels kennen zijn controle over die taal, weten hoe hij die taal kan laten dansen. In deze vertaling valt een deel van die fonkeling weg, maar veel gelukkig ook niet. Termietenheuvels in de savanne is het meest interessant wanneer de door personages gesproken taal schuift en verandert en zo blijk geeft van een karakterverandering. Vooral bij Sam, die als Zijne Excellentie door het leven gaat, is dat goed duidelijk. Of zoals hij in het begin van de roman zegt: ‘Daarom rommel ik niet maar wat aan. Ik neem voorzorgsmaatregelen. B’grijp je?’