Japan en haar invloed op het Westen

Vrouwen van Tokio & Parijs laat de invloed zien van 19de-eeuwse Japanse prenten en schilderingen op de schilderijen en litho’s van de in 1988 opgerichte Franse kunstenaarsgroep Les Nabis en zijn kring. De tentoonstelling is prachtig opgezet, maar is ook rommelig en op het eerste oog onduidelijk: een zaal met aan de ene kant een Westers raam met uitzicht op de Eifeltoren en aan de andere kant een Japans raam met uitzicht op een tempel. De vloeren zijn aan beide kanten ook anders: westers versus oosters.

Performance Paris-Tokyo, Concept performance: Viktor & Rolf. Met Eddy de Clercq en Annabelle Lopez Ochoa. Fotografie: Luuk Kramer

Achter de diverse ramen, waar je als bezoekers kunt langslopen, hangen de prenten en litho’s van Les Nabis en prachtige prenten van belangrijke Japanse kunstenaars als Eizan, Eisen en Hokusai. Zowel Les Nabis en de Japanse kunstenaars volgen een vrouw van de vroege ochtend tot de late avond. Er zijn ook gebruiksvoorwerpen zoals kimono’s, spiegels, muziekinstrumenten en toiletgerei te bewonderen. Mooie werken en objecten, maar het doet allemaal wat chaotisch aan door de manier van presenteren. Maar het moet gezegd worden dat het idee van de vensters en Japan versus Frankrijk mooi is.

Viktor & Rolf, oost versus west

In dit gedeelte van de tentoonstellingsvleugel is iedere vrijdagavond de performance van modeduo Viktor & Rolf te zien. De beide belevingswerelden uit de tentoonstelling, Japan en Frankrijk, worden ook hier letterlijk tegenover elkaar gezet. Twee modellen in roze japonnen spiegelen elkaar in een sierlijke dans. De ene vrouw draagt een door de Japanse kimono geïnspireerde V&R jurk, de andere vrouw een klassieke Franse japon met grote pofmouwen. DJ Eddy de Clercq zorgde voor de soundtrack, een mix tussen westerse en oosterse klassieke muziek gemixt met moderne housebeats. De tekst ‘La femme Japonaise et Francais’ weerklinkt erdoorheen.

Almond blossom, 1890, Vincent van Gogh, Olieverf op doek, 73,5 x 92 cm. Van Gogh Museum, Amsterdam

Khalili, kunst of kitsch?

Pronkstukken uit keizerlijk Japan toont een selectie van ruim tweehonderd stukken uit de Khalili collectie, ’s werelds grootste en meest veelzijdige privé-verzameling op het gebied van Meiji-kunst. De ‘verlichte regering’ van keizer Meiji (1868-1912) was een periode van ongekende bloei in Japan. Onder zijn patronaat maakten kunstenaars vele werken in metaal, lak, keramiek, email cloisonné en textiel. Verschillende 19de-eeuwse kunstenaars, onder wie Vincent van Gogh, zijn hierdoor beïnvloed dankzij de presentatie op de wereldtentoonstelling van 1883, die plaatsvond op het museumplein, precies op de plek waar nu het Van Gogh Museum staat. De schilderijen van Van Gogh die worden getoond, zijn vrije kopieën van Japanse houtsneden en werken waar Japanse thema’s als bloesems en irissen in verwerkt zijn. Grappig detail is dat Van Gogh zelfverzonnen ‘Japanse’ tekens in zijn werk heeft geplaatst. De Khalili collectie is een veelbesproken collectie waarbij de één deze werken prachtig en van ongeëvenaarde schoonheid vindt, terwijl de ander, waaronder ikzelf, het ziet als vreselijk lelijke kitsch. In de Japanse kunst spreekt juist het ingredient van soberheid mij enorm aan en deze collectie staat daarmee in schril contrast. Deze voorwerken worden gekenmerkt door overdaad en protserige praal.

Bonbonnière (okashibako) (Shôki de demonenbedwinger die op drie demonen jaagt), ca. 1885 Anoniem kunstenaar, de Ôzeki Company. Zilver, goud, shakudô en email cloisonné, 44 cm

Desondanks is het interessant om deze collectie van zeker tweehonderd stukken in een grote ruimte bij elkaar te zien. De collectie is daarbij prachtig gepresenteerd. Zo staan er uiteenlopende objecten als vazen, borden, kasten en panelen, maar ook beelden van de Samurai en een vier meter hoge bronzen wierookbrander met een adelaar op een draaiend plateau. In vitrines wordt duidelijk dat in deze Japanse kunst de vier seizoenen centraal staan, waarbij iedere vitrine een van de vier seizoenen weergeeft.

Pelgrimsroute toen en nu

De Tokaido Gaande Weg is een expositie over de vijfhonderd kilometer lange Tokaido route die de voormalige keizerlijke hoofdstad Kyoto met Tokyo verbond en de belangrijkste weg in feodaal Japan was. De 53 pleisterplaatsen aan deze route boden onderdak en voedsel aan landheren, kooplieden en pelgrims. Deze plaatsen ontwikkelden zich tot eigenzinnige oorden die voor kunstenaars een inspiratiebron vormden. Tientallen houtsnedes en prenten werden vervaardigd als een soort van hedendaagse ansichtkaart en als souvenir voor de reiziger in die tijd. Dit thema wordt ingeleid door de serie houtsneden over de Tokaido van de Japanse kunstenaar Utagawa Hiroshige (1797-1858). De prenten komen uit de collectie van het museum en zijn van redelijke kwaliteit. Zo nu en dan is duidelijk te zien dat de houtsnedes van oude blokken zijn gedrukt en de manier waarop ze ingelijst zijn, is niet altijd even netjes. Bovendien draagt het beetje gelige licht niet bij aan de kwaliteit van de kleuren van de prenten. Het is echter boeiend om alle prenten van de route hier achter elkaar te zien hangen. Na deze houtsnedes geeft fotograaf Guus Rijven zijn hedendaagse visie op, en ode aan de Tokaido route in een serie foto’s. In de tekst naast de foto gaat Rijven in op één detail uit het beeld. De foto wordt dus niet verklaard en rekent op de fantasie en verbeeldingskracht van de kijker. Zo kijk ik als Nederlander, als buitenstaander, naar de foto en wordt een tipje van de sluier van het Japanse leven opgelicht. Ik vind de foto’s intrigerend en ze spreken mij zeer aan. Je vraagt je af wat er op sommige foto’s aan de hand is. De eigen interpretatie erop los laten is fascinerend en maakt minder lui dan gewoon een verhaaltje erbij lezen. De bezoekers krijgen hierdoor ook een hedendaags Japan te zien, dat normaal niet wordt uitgelicht.

IJsvogel, 1887, Vincent van Gogh, Olieverf op doek, 19 x 26 cm. Van Gogh Museum, Amsterdam

Onderbelicht

Verdeeld over de drie vloeren geeft het Van Gogh Museum een mooi beeld van kunst uit Japan en de invloed hiervan op het Westen. Dit is slechts een tipje van de sluier, maar het geeft wel een goede indruk. Het is allemaal mooi en wijds opgezet, maar het was wellicht sterker geweest om op één thema te concentreren. Het is interessant om de invloeden van Japan op het Westen en met name op het werk van Van Gogh te zien. Maar jammer genoeg is dit laatste onderbelicht gebleven.