Een inleiding, meer niet

, zou vuurwerk op moeten leveren. Toch valt Kafka tegen. De opbouw van het boek is chaotisch en de uitgave is onzorgvuldig. Het is Kafka en Crumb onwaardig.

Kafka is in 1993 al uitgegeven in Groot-Brittannië onder de titel Introducing Kafka. Eigenlijk had deze Nederlandse uitgave dezelfde titel moeten houden. Kafka bestaat namelijk uit een biografie over de Tsjechische schrijver met als aanvulling stukken tekst uit zijn boeken. Het boek is dus voornamelijk een kennismaking met de neurotische schrijver en zijn meest bekende verhalen.

Minderwaardig

In Kafka schetst schrijver David Mairowitz een beeld van het Praag waarin Kafka opgroeit in de jaren twintig van de vorige eeuw. Hij woonde in de Joodse wijk en kwam daar in aanraking met Joodse legenden en verboden geschriften als de Golem. Dit verhaal over een Joods monster van Frankenstein zou een van de inspiratiebronnen zijn voor Kafka’s verhalen. Het waren ook de jaren dat het anti-semitisme in Praag toenam, iets wat zeker zijn uitwerking op de jonge Kafka heeft gehad. Zo gaan veel van zijn verhalen over manieren om weg te kruipen zonder dat de wereld er veel aanstoot aan geeft. Voorbeelden hiervan zijn De Gedaanteverwisseling en Het Hol. Kafka ziet zichzelf als minderwaardige Jood die eigenlijk zou moeten verdwijnen van de wereld. In De Gedaanteverwisseling bijvoorbeeld verandert het hoofdpersonage in een monster dat zich niet meer aan de wereld laat zien. Het monster is in zekere zin Kafka’s eigen visie op Joden als hijzelf.
Mairowitz probeert de verhalen van Kafka ook te verklaren door een beeld te schetsen van zijn familie, zijn omgang met vrouwen en afkeer van seks en zijn ziektebeelden. Kafka vond seks vies en benaderde het erg afstandelijk, de meeste relaties met vrouwen speelden zich ook vooral af op papier. Kafka was een echte brievenschrijver en moest weinig hebben van fysiek contact. Bovendien dacht hij constant dat hij aan chronische ziektes leed, terwijl hij eigenlijk kerngezond was.
Mairowitz zoekt in Kafka’s leven naar oorzaken voor zijn verhalen. Hierdoor wordt voor de lezer duidelijk waar zijn veelal absurde verhalen vandaan komen. De tekeningen van Crumb geven daarbij wat lucht aan de lezer, lucht die in de echte werken van Kafka compleet ontbreekt.

Rommelig

Jammer genoeg ontbreekt door de mix van biografie en passages uit Kafka’s eigen verhalen een duidelijke structuur. Zo wordt Kafka’s leven chronologisch behandeld, maar komen de verhalen niet aan bod in chronologische volgorde. De verhalen worden meer aangehaald naargelang ze illustratief zijn voor een bepaalde fase in Kafka’s leven.
Het boek is ook rommelig doordat de verhalen van Kafka worden samengevat door zowel het tekenwerk van Crumb als de tekst van Mairowitz. Een gedeelte van het boek wordt dan als stripverhaal weergegeven, daarop volgt een korte samenvatting en weer een ‘verstript’ deel.
Typografisch is deze Nederlandse uitgave bovendien onzorgvuldig, er staan nogal wat storende typefouten in het boek. Om sommige begrippen meer te benadrukken worden ze bovendien compleet met hoofdletters geschreven, dit komt nogal chaotisch en schreeuwend over. Dit in tegenstelling tot de handlettering bij de tekeningen van Crumb die zijn verzorgd door Peter Pontiac (o.a. Kraut) dat ziet er namelijk allemaal erg verzorgd uit en sluit perfect aan bij de tekeningen.

Gemiste kans

Het idee achter Kafka is erg goed: op een heldere manier het leven en de invloeden van Kafka op een rij zetten. Na het lezen van dit boek zou iedereen zich moeten kunnen storten op het oeuvre van de Tsjechische schrijver. Helaas is het boek dermate rommelig en slordig dat het op sommige momenten net zo ontoegankelijk lijkt te worden als Kafka’s eigen werk. Dit ligt niet aan de tekst van Mairowitz en zeker niet aan de tekeningen van Crumb, maar vooral aan de manier waarop het boek is opgebouwd en uitgegeven.
Voor mensen die al liefhebber zijn van Kafka is dit boek vooral interessant om te zien hoe Crumb Kafka’s verhalen verbeeldt. Het biografische gedeelte zal daarom voor deze mensen minder interessant zijn en te weinig diepgang bevatten. Voor de nieuwsgierigen naar Kafka kan het boek echter net die opstap zijn naar het zwaardere werk.