Twee opvallende Vlaamse debutanten

Casteleyn en De Gruyter lijken op alle vlakken elkanders tegenpolen te zijn. Alleen de covers van de bundels verschillen al als dag en nacht. Op Casteleyns bundel in gebroken wit prijkt enkel een stemmig en rustig vormgegeven titel. Jess de Gruyters bundel is gestoken in een felrode omslag met op de voorkant een foto van een stoere man met zonnebril, stoppelbaard en peuk in de mond. Verder liggen zowel de onderwerpskeuze als het taalgebruik van de twee dichters mijlenver uit elkaar.

Omgekeerd

Casteleyns Omgekeerd is te zien als een multimediaal poëzieproject. Bij het boekje is een cd-rom gesloten, waarop negen ‘bewegende gedichten’ te zien en te lezen zijn. Wanneer je de titel van een gedicht aanklikt, bouwt het zich als vanzelf op het beeldscherm op. Soms regel per regel, af en toe woord voor woord. Er zijn vallende, schuivende en verdwijnende woorden. Hierdoor wordt je gedwongen je volledig op de gedichten te concentreren en lees je dingen, die je anders misschien niet eens opgevallen zouden zijn. Daarnaast lanceerde Casteleyn gelijktijdig met zijn bundel een website. Hier wordt meer uitleg over het project gegeven, zijn enkele ‘bewegende gedichten’ te lezen en is onder andere informatie te vinden over waar deze dichter optreedt.

Het gedicht Omgekeerd is te zien als het uitgangspunt van Casteleyns op het eerste gezicht toegankelijke debuutbundel.

Stel je voor dat je niet meer ziet wat voor ellendigs een ander alsmaar overkomt
dat je niet meer blij bent omdat het met die ander en niet met jou gebeurt.
Maar omgekeerd dat je blij bent met wat jou iedere keer te beurt valt
zo dat je zou willen dat het ook die ander toekomt.

Veel van Casteleyns gedichten schuren tegen het clichématige aan. In zijn omgekeerde universum passeren melancholie, nostalgie, een gevoel van verbondenheid, liefde, verwondering, hoop en verslagenheid allemaal de revue. Het zijn emoties die door vele dichters, schrijvers en andere kunstenaars besproken of verbeeld zijn. En ook het stijlmiddel van de omkering kan in de historie van de dichtkunst beschouwd worden als een platgetreden pad. Opmerkelijk genoeg slaagt Casteleyn erin om juist dankzij deze eigenschappen boven het cliché- en middelmatige uit te stijgen. Omdat hij in de meeste gevallen niet expliciet aangeeft welke gebeurtenis voorafgegaan is aan het gevoel dat hem overkomt, blijft er voor de lezer een zee van ruimte over voor eigen interpretatie.

Je schreef met licht in de wolken
toen je afscheid nam
een moment maar.
Men stelde me gerust
dat je geweten had
de hele nacht lang
wegen uitstippelde
nooit ophoudend.

Hoewel gedichten natuurlijk regelmatig persoonlijke herinneringen opwekken, lijkt het of Casteleyn wil dat je de dichter compleet vergeet en teruggaat naar je eigen momenten van verdriet, wanhoop of afscheid. In deze bundel lijkt de lezer hierdoor in eerste instantie inhoudelijk de bepalende factor. Doordat de meeste van Casteleyns gedichten zich zo goed lenen voor een zeer persoonlijke interpretatie, zijn ze makkelijk verteerbaar en halen ze emoties naar boven, die toch al aan de oppervlakte liggen. Wellicht is dit de reden van de populariteit van de bundel: al binnen het jaar was hij toe aan zijn derde druk.

Dit betekent echter niet dat Casteleyn fast poetry schrijft, waarin hij zichzelf volledig wegcijfert. Op enkele plaatsen in de bundel manifesteert hij zich expliciet. Dit doet hij het duidelijkst in de dichtregels die niet direct refereren aan collectieve menselijke gevoelens en die qua onderwerpskeuze niet meteen te vatten zijn.

Op Golden Gate Bridge zag ik een tegenvoeter bidden
ingetogen, dan weer luid op; een windbries stak op
dat het een Pacifische was, deed er niet toe
het was een Aziaat duidelijk op weg

Deze regels sluiten niet zo eenvoudig aan bij ons aller ervaringen, waardoor Casteleyn als dichter ineens veel duidelijker aanwezig is. Hiermee draait Casteleyn de rollen om: waar hij de lezer in eerste instantie de mogelijkheid gaf de gedichten te kleuren met eigen ervaringen, schildert hij een gedicht als bovenstaand met zijn individuele palet. Als lezer kun je op dit soort momenten alleen maar proberen om de dichter in zijn gedachtengang te volgen. Door de aanwezigheid van een paar van dit soort gedichten, confronteert Casteleyn de lezer, die tot dan toe zijn eigen leven centraal geplaatst heeft, met zijn egocentrisme. De vraag wie er de touwtjes in handen heeft wanneer het gaat om de betekenisgeving van een vers, komt hierdoor centraal te staan.

Alhoewel Casteleyn geen duidelijk antwoord op deze vraag geeft, maakt dit de bundel interessant voor een grote variatie aan lezers. Degene die via gedichten zijn eigen ervaringen probeert te herleven, knijpt maar al te graag een oogje dicht wanneer Casteleyn ten tonele verschijnt en blijft net zo tevreden achter als degene die tot denken aangezet wil worden. Casteleyn, die met zijn cd-rom en internetsite meer mensen de gelegenheid en handvatten wil bieden om van zijn gedichten te genieten, bedient uiteindelijk vooral door de inhoud van zijn boek een breed publiek.

I thought we just left that party

Geen cd-rom of website voor debutant Jess De Gruyter, die naast dichter ook fotograaf en cineast is. Wel maakt de bundel I Thought We Just Left That Party deel uit van een groter geheel: het is namelijk het eerste deel van een trilogie. Ook maakte De Gruyter bij de bundel een film, die de gedichten uit de bundel uitbeeldt. Kwamen bij Casteleyn melancholie en liefde aan bod, bij De Gruyter gaat het om seks en humor. De stortvloed aan zinnen is in het begin even wennen, maar wanneer je er eenmaal het levendige ritme in weet te ontdekken, wordt al snel duidelijk dat De Gruyter het voorzien heeft op de standaarddichter. De Gruyter draagt zijn bundel op aan Emanuelle-actrice Sylvia Kristel, door de bundel te beginnen met ‘voor Sylvia Kristel’.

Een tirannieke moeder
had me verweten
je denkt aan geen ander dan jezelf
en ik kan het weten

[…]

en ik heb genoten van Sylvia Kristels open benen
‘voor Sylvia Kristel’
het had een mooi en betekenisvol
begin kunnen wezen

Het taalgebruik van De Gruyter is niet suggestief of gezocht, maar juist helder, zonder opsmuk. Niet alleen het prototype dichter, die overal een symbolische lading aan geeft, koketteert met zijn slechte jeugd, problemen met vrouwen en met eenzaamheid, wordt aangepakt. Ook de initiatieflozen en gevoellozen (waar hij zichzelf toe lijkt te rekenen) komen aan bod. De Gruyters gedichten hebben allemaal een bepaalde agressie in zich, waardoor het lijkt alsof hij ze allemaal gedurende een bui van wilde woede op papier heeft gezet.

Lotte lag in bed te rotten
Jurian had heus wel zijn best gedaan
Kurt en Eva hielden het angstvallig verborgen
Yves zou stoppen met drinken en roken
Fanny beging dezelfde fout
met een nog grotere lul
en ik was vader geworden
maar van niets raak ik tegenwoordig nog aangedaan.

Hoewel in een heleboel opzichten verschillend, is er ook een duidelijke overeenkomst tussen de bundels van Casteleyn en De Gruyter. Met beide bundels wordt geprobeerd een groter publiek te bereiken dan alleen de poëzieliefhebbers pur sang. Casteleyn doet dat met behulp van de inhoud van zijn gedichten, de cd-rom met ‘bewegende gedichten’ en een site, De Gruyter doet dat door een opvallende cover, een bijbehorende film, humor en door zich te distantiëren van het algemene beeld dat van de dichter bestaat. Een goed streven, dat bij Casteleyn – gezien de verkopen – de gewenste gevolgen heeft. Of hetzelfde met Jess De Gruyters bundel, die pas sinds oktober 2005 uit is, ook gaat gebeuren is nog even de vraag.

Jess de Gruyter • I Thought We Just Left That Party • Uitgever: PoëzieCentrum • Prijs: € 15,00 • 55 bladzijden • ISBN 90-5655-203-1

Dimitri Casteleyn • Omgekeerd • Uitgever: PoëzieCentrum • Prijs: € 17,50 • 48 bladzijden • ISBN 90-5655-132-9