Fort Europa (ZT Hollandia)

Het door Tom Lanoye geschreven Fort Europa lijkt Simons op het lijf geschreven. Voorafgaand aan de première bereed de regisseur, in een door de Belgen belegde persconferentie, eens te meer zijn politiek en sociaal geëngageerde stokpaardje: theater moet volgens Simons aanzetten tot denken. Lanoye heeft die pretentie wel, maar de diepgang ontbreekt. Een klein minpuntje in een verder prachtige afscheidsvoorstelling.

Teleurstelling

We leven in een nabije toekomst, waarin alles en iedereen ontevreden is over Europa. Het continent heeft niets te bieden: het heden is moordend, de toekomst beangstigend en de recente geschiedenis ook niet om over naar huis te schrijven. Europa is niet meer wat het geweest is, en de personages hebben het eens richtinggevende continent al verlaten, of zullen het op korte termijn achter zich laten. In een wachtruimte doen ze hun verhaal. De drie mannen verhalen van de teleurstellingen die de twintigste eeuw bracht: de Belgische soldaat die de slagvelden van de eerste wereldoorlog doormaakte (Servé Hermans), de chassidische jood die zijn volk uitgemoord zag worden (Aus Greidanus jr.) en de ondernemer die zich steeds meer verstikt voelt door regels en wetten (Fedja van Huêt). Daarna schitteren Elsie de Brauw, Chris Nietvelt en Betty Schuurman als drie bejaarde ex-prostituees die hun dromen van wraak, dood en moederschap in het Europa van de toekomst uit elkaar zien spatten. Vol spot, maar ook vol mededogen bespreken de drie vrouwen de verlangens die hun uit Europa wegdrijven. Door hun sterke samenspel weten de dames te prikkelen, waar de mannen in hun monologen vooral open deuren intrappen.

Station

Voor het eerst sinds enige tijd zoekt Simons met ZTHollandia weer het locatietheater op. Fort Europa speelt zich af in het voormalige gebouw van de sociale dienst in Utrecht, in een grote ruimte gevuld met ongemakkelijke plastic kuipstoeltjes. De spelers nemen plaats tussen de toeschouwers en gebruiken de bezoekers als klankbord; verhalen worden aan ons persoonlijk verteld en als een emigrant twijfelt over zijn stelling, dan zoekt hij steun bij iemand uit het publiek. De band tussen acteurs en publiek is zo al gauw gesmeed. Met name de drie meisjes (Judith Pol, An Hackselmans en Sophie van Winden) die de acteurs voortdurend omringen weten de bezoekers bij het spel te betrekken. In hun uitdagend korte rokjes kruipen ze over schoten en tussen benen door en zodra ze de kans krijgen maken ze oogcontact met wie dan ook.

Bij de première in Wenen werd het stuk in een stationsgebouw gespeeld. De acteurs vertelden daar hun verhaal tussen de reizigers, de zwervers en de echte migranten. Dat wetende valt de begane grond van het voormalige sociale dienstgebouw wat tegen. Treingeluiden komen weliswaar eenmalig uit de boxen, maar het kantoorgebouw wordt daarmee geen echt station, geen plek waar gedesillusioneerde emigranten elkaar ontmoeten en aanhoren.

Waardig en mooi afscheid

Fort Europa is niet alles wat het had kunnen zijn. En dat ligt niet alleen aan de weinig toevoegende Utrechtse locatie. Ook de tekst is niet op alle punten even sterk. Lanoyes ondertitel Hooglied van versplintering belooft meer dan er wordt geboden: het blijft een klaagzang van teleurstelling. Toch neemt Simons op een waardige en mooie manier afscheid: de acteurs bewijzen nogmaals dat er al jarenlang een sterrencast rondloopt in Eindhoven. Op en top spelend en zingend weten ze er een noemenswaardige avond van te maken. Ook Simons zelf valt weinig te verwijten: het applaus was na afloop aanhoudend overdonderend, en zeker ook meer dan verdiend.

Fort Europa is nog tot en met 18 juni 2005 in Nederland te zien.