Beveiliging is overal
Veel trams in Amsterdam hebben tegenwoordig een vaste controleur die je strippen afstempelt of, in mijn geval, je OV-kaart wil zien. Andere hebben stempelautomaten. Stap je de tram in, dan is het dus steeds de vraag of je je kaart moet laten zien of niet. Dat was ook het geval toen ik de tram nam naar On Patrol, een groepstentoonstelling in het Amsterdamse centrum voor beeldende kunst De Appel.
Toen ik de tram binnenstapte zag ik geen loket. Wel stonden er een stuk of vijf mannen in donkerblauw tenue, duidelijk van één of andere beveiligingsinstantie. Eén van hen zat naast de ingang. Ik twijfelde even of dit misschien tramcontroleurs waren en of ik ze mijn kaart moest laten zien. De man naast de ingang moet mijn twijfel hebben opgepikt, want hij groette me. Ik groette terug en besloot maar te gaan zitten. Vanaf mijn stoel bekeek ik ze nog even. De blauwe pakken waren niet zoals die van de politie, maar daarentegen leken het me ook geen controleurs. Er stond wel een afkorting op hun uniform, maar die zei me niets. Ze stapten uit bij halte Museumplein.
Eigenlijk maakte het me ook niet zoveel uit waar ze van waren. Mensen in blauwe pakken zijn altijd wel ergens goed voor. Ook al wist ik niet waar ze van waren, desgevraagd had ik ze m’n OV of identiteitskaart laten zien. Ik zou ze blind vertrouwen en aannemen dat ze de trams veilig hielden of iets dergelijks. Het zal wel goed zijn. Ik vergat het voorval, en had er waarschijnlijk nooit meer aan gedacht, ware het niet dat ik in On Patrol nu juist geconfronteerd werd met hedendaagse kunstenaars die zich met allerlei facetten van veiligheid en onveiligheid bezighouden. Deze tentoonstelling onderzoekt de vele verschillende systemen die toezicht houden op onze samenleving.
Beveiligingskledij
 |
| Jill Magid, Evidence Locker, 2004 |
Nicoline van Harskamp bijvoorbeeld gebruikt in een nieuw project juist uniformen die lijken op kleding van beveiligingsbeambten. Ze stak hangjongeren in een pak dat zowel iets weg heeft van urban sportkleding als van stadswachten of controleurs. Vervolgens werden de jongeren gefilmd terwijl ze ‘samenschoolden’, zodat we de reacties van voorbijgangers kunnen bestuderen. Team Samenscholing Randstad is niet bepaald een project om van in vervoering te raken: de reacties zijn voorspelbaar en er gebeurt eigenlijk vrijwel niets. En toch, door het tramritje eerder op de dag krijgt een werk als dit meer relevantie. Al is het misschien niet precies wat Van Harskamp met het project wil zeggen, mede door haar werk werd ik me ervan bewust dat beveiligingsmensen overal zijn en dat dit soort beveiligingssystemen misschien inderdaad makkelijker vertrouwen van burgers krijgt dan goed is.
Kille functionaliteit
De Amerikaanse Jill Magid maakt gebruik van een ander beveiligingssysteem. Ze laat films zien die zijn opgenomen met de 242 bewakingscamera’s die door de politie geplaatst zijn in het centrum van Liverpool. Magid wordt op deze films gevolgd en zelfs met ogen dicht door de straten geleid. De kille functionaliteit van de bewakingscamera’s verdwijnt en het lijkt alsof ze juist liefdevol bekeken wordt.
Bankoverval
Voor het werk Bank Job (1999) werd Janice Kerbel zelf voyeur: ze deed jarenlang onderzoek naar een bank in Londen. Ze verzamelde foto’s, plattegronden, dienstregelingen en beschreef in detail het toezichtssysteem van de bank. Zo ontstond een verzameling materiaal dat een zorgvuldige voorbereiding vormt voor een bankoverval. Zelfs een vluchtplan naar een dorpje in Spanje is geheel uitgewerkt.
Zoeklicht
Minder interessant dan de voorgaande voorbeelden is de bijdrage van de van oorsprong Bulgaarse Ergin Çavuþoðlu. Deze kunstenaar vulde één van de zalen met een drie wanden bedekkend videowerk. We worden omringd door een nachtelijke lucht waarin lichtjes bewegen, waaronder een zoeklicht van een helikopter. Het is verbazend dat zo’n groot werk zo weinig aangrijpend blijkt. Er is weinig te zien aan de film en ik voelde me als toeschouwer nauwelijks aangesproken. De bedoeling werd me niet duidelijk, ook niet uit het begeleidende bijschrift.
Overtuigend totaal
Naast de vier genoemde deelnemers bevat de expositie werk van nog tien andere veelbelovende danwel meer gevestigde kunstenaars. Al zijn niet alle werken meteen indrukwekkend, On Patrol overtuigt vooral als totaal. Doordat elke kunstenaar een eigen deel van onze surveillance-samenleving belicht, ontstaat een veelzijdige expositie die doet nadenken over onderwerpen waarover we normaal gesproken nou juist liever niet teveel willen nadenken.
