Internationaal Filmfestival Rotterdam 2015 – deel 1

Ongemakkelijke skivakantie

Turist (Force Majeure) (2014)
Ruben Ostlund
****

Het zal je maar gebeuren: ben je met je gezin op een lang verdiende skivakantie, stelt een lawine je relatie op de proef. Het Zweedse echtpaar Tomas en Ebba zit nietsvermoedend met hun twee kinderen te lunchen met een prachtig uitzicht op de Franse Alpen, wanneer een lawine zich voor hun ogen naar beneden stort. Niets aan de hand, aldus Tomas, die het gebeuren met zijn iPhone vastlegt. Maar dan is het gezin plots gevangen in het wit en slaat de paniek toe. Loos alarm blijkt later, want het buitenterras van het restaurant was slechts gehuld in een mist van sneeuw.

Toch blijkt de lawine wel degelijk indruk te hebben gemaakt op het echtpaar. Een ontspannen samenzijn met andere hotelgasten krijgt een andere wending wanneer Ebba vertelt over het voorval. Een situatie waarbij Tomas de benen nam en Ebba achterliet met de kinderen. Met dit uitgangspunt gaat de film verder en laat knap de toenemende spanning zien tussen de gezinsleden, die ook weer zijn uitwerking heeft op een bevriend stel.

Eerder verraste Ostlund met Play en Involuntary, twee films waarin menselijke relaties onder druk komen te staan. In statische shots, vaak van een afstand, geschoten. Zo ook in Turist, waarin thema’s als relaties, verwachtingen naar elkaar toe en de ideale vakantie centraal staan. De pijnlijke momenten wekken met regelmaat op de lachspieren, terwijl de onderhuidse spanning broeit. Daarbij toont hij met oog voor detail het skioord, voorzien van alle luxe maar gestript van warmte en persoonlijkheid. De ratelende, mechanische geluiden van de skilift gaan de hele dag door en dwingen tot interactie. Turist laat zien hoe een vakantie kan uitmonden in een geforceerd samenzijn, waarbij de onderlinge verhoudingen flink op de proef worden gesteld. Het alledaagse krijgt een unheimische lading mee, een kracht van Ostlund waarmee hij ook in zijn andere films imponeert.

Erotische machtspelletjes

The Duke of Burgundy (2014)
Peter Strickland
***

Na het visueel en auditief verbluffende Berberian Sound Studio, waarin een geluidsman dermate opgaat in de productie van een horrorfilm dat fantasie en werkelijkheid niet meer van elkaar te onderscheiden zijn, is regisseur Peter Strickland terug met The Duke of Burgundy. Hij verrast wederom met mooi opgenomen beelden, versterkt door de dromerige soundtrack van Cat’s Eyes (wiens muziek wat doet denken aan Broadcast, die weer de soundtrack verzorgde van Berberian Sound Studio) en plotse geluidseffecten.

Het verhaal draait om een liefdesverhouding tussen twee vrouwen. De jonge Evelyn komt in dienst bij vlinderdeskundige Cynthia, alwaar ze al snel onderworpen wordt aan seksuele machtspelletjes. Hun sadomasochistische verhouding komt onder druk te staan wanneer de rollen van onderwerping en dominantie omgedraaid worden, wat de vraag oproept wie nou werkelijk de touwtjes in handen heeft. Qua sfeer doet Stricklands film denken aan het Italiaanse Giallo-genre zoals films van regisseur Dario Argento, maar ook aan dromerige, psychedelische films als het Hongaarse Valerie and her Week of Wonders.

De erotiek ligt er dik bovenop met glanzende hoge zwarte laarzen, mooie lingerie en de gesloten deur waarachter S&M praktijken plaatsvinden. Met een mix van humor en spanning volgt Strickland de twee vrouwen in hun zoektocht naar het tonen van liefde voor elkaar en het vinden van de juiste balans in hun relatie. Toch is The Duke of Burgundy meer stijl boven inhoud (neem alleen al de psychedelische, door vlinders en motten gedomineerde intermezzo’s) en weet het repetitieve karakter van onderwerping en macht niet de gehele speelduur te boeien. Desalniettemin valt er op visueel gebied weer een hoop te genieten.

Strijden met schaakstukken

The Dark Horse (2014)
James Napier Robertson
****

In Robertsons debuut volgen we Genesis Potini, een man belast met een bipolaire stoornis die na zijn ontslag uit de psychiatrische kliniek onderdak zoekt bij zijn broer Ariki. Hem wacht echter geen warm welkom, want Ariki zit niet op zijn zieke broer te wachten. Na een nacht staat Genesis letterlijk op straat, waarna hij op eigen wijze probeert zingeving aan zijn leven te geven. Die vindt hij uiteindelijk in de vorm van schaken, een oude passie die hem zijn bijnaam ‘The Dark Horse’ heeft opgeleverd. Genesis sluit zich aan bij een jeugdschaakclub met als doel de jongeren naar een schaakwedstrijd in Auckland te leiden. Dit wekt ook de interesse van Araki’s zoon Mana, die schippert tussen zijn eigen pad kiezen of het pad dat zijn vader voor hem heeft uitgestippeld, namelijk op zijn 15e verjaardag ingelijfd worden bij een Maori-gang.

In The Dark Horse komen meerdere thema’s terug: een psychiatrische ziekte, hiërarchie, handhaving van tradities, passie en strijden voor een plek in een moeilijke maatschappij, waarin Maori’s outcasts zijn. Het schaakspel vormt wel de spil van de film, krachtig en bevlogen door Genesis verbeeldt als strijd. Via het schaakspel verbindt hij de jonge spelers en geeft ze weer iets om in te geloven. Maar het schaken veroorzaakt ook spanningen tussen Genesis en Araki, die andere plannen met zijn zoon heeft.

De film, gebaseerd op een waargebeurd verhaal (de inmiddels overleden Genesis was een goede vriend van de regisseur), heeft onmiskenbaar banden met die andere bekende Nieuw-Zeelandse Maori film, Once Were Warriors. Hoofdrolspeler Cliff Curtis speelde daarin de gevreesde ‘Uncle Bully’. Als Genesis zet hij wederom een sterke rol neer, waarin hij worstelt met zijn geestestoestand, maar zijn normen en waarden hoog houdt. The Dark Horse houdt perfect balans tussen hartverwarmend, meeslepend en rauw en zou er dit jaar wel eens met de IFFR publieksprijs vandoor kunnen gaan.

Hervinden van identiteit

Phoenix (2014)
Christian Petzold
***1/2

Na Gespenster, Yella en Barbara is regisseur Christian Petzold terug met een oorlogsdrama. Actrice en echtgenote Nina Hoss vertolkt wederom de hoofdrol en speelt de Joodse Nelly, die de draad van haar leven weer probeert op te pakken na de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog. Ze is gevlucht uit een concentratiekamp, wat haar een kapot geschoten gezicht heeft opgeleverd. Dat overigens knap gereconstrueerd wordt, maar haar uiterlijk is niet meer hetzelfde. Na haar operatie gaat Nelly op zoek naar haar echtgenoot Johnny in de puinen van Berlijn, de stad waar ze voor de oorlog optrad als zangeres. Maar Johnny is tevens degene die haar verraden zou hebben. Wanneer ze elkaar vinden ontstaat er een spannend samenspel; Johnny die in Nelly slechts een gelijkenis ziet van zijn vrouw en Nelly die weer terug wil naar haar geliefde. En dan komt Johnny met een plan, waarmee Nelly hoopt dat ze dichter tot elkaar komen.

Phoenix hanteert een ingetogen tempo, met veel aandacht voor aankleding en decors. Het samenspel tussen de opnieuw sterk acterende Nina Hoss en tegenspeler Ronald Zehrfeld (vorig jaar nog te zien in het droge Duitse Finsterworld) is subtiel en spanningsvol. Als kijker wacht je op het moment van verlossing: wanneer ziet en erkent Johnny dat Nelly zijn vrouw is? Toch is Phoenix inhoudelijk niet helemaal bevredigend: je vraagt je af waarom Johnny louter conclusies trekt en geen vragen stelt. Als drama tussen twee mensen die de oorlog op hun eigen manier hebben meegemaakt en aan het verwerken zijn, is de film wel geslaagd. De titel verwijst naar een club waar Nelly opgetreden heeft, maar ook naar haar eigen herrijzenis. Het prachtige einde, hoewel je ‘m wel voelt aankomen, laat zien hoe complex de wonden van een oorlog zijn en hoe moeilijk het is terug te keren naar het leven van daarvoor, want niets, zelfs de liefde niet, is meer wat het was.