Roep van een enkeling in de metropool

Kierkegaard – de negentiende-eeuwse dwarsdenker – blijkt anno 2015 nog best actueel te zijn. Want leven we niet constant in de grootst mogelijke vertwijfeling? Of heet dat met een modern woord ‘keuzestress’? Wordt het niet tijd om ons eens echt ergens aan te verbinden? Aan een ideaal ‘om voor te leven of te sterven’ misschien? Wat zou Kierkegaard eigenlijk gezegd hebben als hij Hans Teeuwen zou horen zeggen: ‘Ik ga me toch zeker niet opofferen?!’ Hoe zou hij de hedendaagse ego-maatschappij bekeken hebben?

Wat bezielt Kierkegaard?, de bundel over de dwarse denker, kwam onlangs uit bij de al even dwarse uitgeverij Damon, gevestigd in een klein Brabants dorpje. Damon geeft vooral boeken uit over filosofen waarin denkers uit de 21ste eeuw reflecteren op het werk van grote geesten uit tijden van weleer. In boeken van deze uitgeverij komen nu eens niet de mensen aan het woord die regelmatig aanschuiven bij De Wereld Draait Door en ook de Denker des Vaderlands is nergens te bekennen. Hoewel de essaybundel zeker niet het niveau haalt van de boeken van bekende filosofen als Rob Wijnberg of Coen Simon is het toch interessant om eens wat andere geluiden te horen. De auteurs zijn in ieder geval allemaal ‘enkelingen’, zoals Søren Kierkegaard de mens graag zag: hoogst individuele mensen die hun eigen weg gaan om uiteindelijk te worden wie ze moeten zijn. Mensen die fundamentele keuzes maken, soms tegen de heersende moraal in. Sommige van de auteurs zijn filosoof, weer andere zijn schrijver, dichter of theoloog. Nu niet schrikken van dat laatste, godsdienstfilosofen lijken misschien voor sommigen uit een ander tijdperk te stammen, maar ze blijken nog best interessante ideeën te hebben.Hoe verder je doordringt in Wat Bezielt Kierkegaard?, hoe mooier de essays stilistisch gezien worden. Hebben de eerste stukken vaak nog iets afstandelijks en beschouwends, halverwege beginnen de auteurs zelf ook meer in de geest van Kierkegaard te schrijven. Ze schrijven van binnenuit. Het zijn persoonlijke opstellen waarin de ervaring van de enkeling voorop staat, het besef dat iedere ‘ik’ het centrum van zijn eigen universum is. Het mooiste essay is misschien wel dat van Willem Jan Otten – hij schrijft stilistisch ook volledig in de geest van Kierkegaard. Hij beschrijft hoe hij viel voor Kierkegaards stilistische verleidingskunst, hoe hij vooral fragmentarisch las (een zeer 21e-eeuwse manier van lezen) en hoe Kierkegaard met zijn ‘van-binnenuit-schrijven’ zin voor zin zijn eigen tunnel door de Mont Blanc heen hakte – terwijl een wat saaiere en zakelijkere filosoof als Hegel er juist koel en afstandelijk overheen vloog. Van buitenaf, niet van binnenuit. Ook indrukwekkend is Ottens diepe bewondering voor Kierkegaards geloof en godsvertrouwen naar aanleiding van diens boek Vrees en Beven.

Leeshonger
Volgens Kierkegaard zelf – blijkt achteraf, zo lezen we in een essay – pasten al zijn geschriften volledig in elkaar, iedere stap volledig uitgedacht als in een goddelijk plan. Dit kan het verlangen  oproepen Kierkegaards oeuvre eens van begin tot eind door te nemen. In een ander essay vergelijkt Karl Verstrynge Kierkegaard met de Spaanse dichter Garcia Lorca, als de enkeling die roept in de metropool. Kierkegaard wilde niet de massa aanspreken, maar iedere enkeling in zichzelf – in de intimiteit tussen hem en jou. Of/of begint dan ook met een vraag aan de ‘waarde lezer’. Alsof een roep van een enkeling 201 jaar geleden vele kilometers met de snelheid van het licht heeft afgelegd om de afstand van Kopenhagen tot aan ‘hier’ te overbruggen, om met jou – uitgerekend met jou – van gedachten te wisselen.

En mocht je dan ook nog twijfelen aan je esthetische levensvisie dan kan Wat bezielt Kierkegaard? je achterlaten met het gevoel dat je je 21ste-eeuwse fragmentarische kijk op leven en lezen even achter je zou moeten laten: de derde reden om alle Kierkegaards in huis halen. De proef op de som nemen. Want zou het lukken? Zou je in deze geseculariseerde wereld de esthetische levensvisie kunnen verruilen voor de ethische? En aan het eind van het verhaal zelfs ‘als enkeling voor God komen te staan’? Of kan ook Kierkegaard ‘Hem’ niet meer tot leven wekken? Wat bezielt kierkegaard? is in zichzelf geen briljant boek, maar is wel in staat interesse in en nieuwsgierigheid naar Kierkegaard op te roepen: de grote filosoof die wel degelijk briljant was.