Klassieke tragedie

De top 10 van De Bestseller 60 wordt de laatste jaren regelmatig bevolkt met postuum (her)ontdekte kassuccessen; zo zijn daar de Millenium-trilogie of, recenter, John Williams’ Stoner. Saul Karoo werd twee jaar na Tesichs dood uitgegeven, maar het boek bleef grotendeels onopgemerkt tot het enkele jaren geleden in Frankrijk en Duitsland aan zijn opmars begon. In Nederland bevindt Saul Karoozich nog buiten de top 10, maar wat niet is kan komen.

Pijnlijk

Saul Karoo is wat men noemt a sad excuse for a human being. Hoewel de dronkaard en pathologische leugenaar in zijn werk als herschrijver van Hollywood-scripts succesvol is en daardoor geld als water heeft, heeft hij alles wat in zijn privéleven de moeite waard was om zeep geholpen: zijn huwelijk, de relatie met zijn geadopteerde zoon en uiteindelijk zijn gezondheid.

Als uitgedijde vijftiger laat Sauls lichaam hem langzaam in de steek, zodat hij een heel scala aan ziektes vaststelt bij zichzelf. De eerste daarvan is dat hij niet meer dronken kan worden, hoeveel hij ook drinkt; de enige oplossing is om zich dan maar dronken te gedragen, zoals iedereen van hem verwacht. Ten tijde van de gebeurtenissen in Saul Karoo is de scheiding van zijn vrouw in volle gang. Saul voelt zich ongemakkelijk in de nabijheid van zijn geadopteerde zoon, zodat hij een samenzijn waar mogelijk vermijdt. Hoewel hij zijn innerlijke pijn voor de buitenwereld verborgen houdt, is Saul in zijn innerlijke monoloog even cynisch als genadeloos; hij lijdt aan ontelbare ziektes, maar hypochonder is hij niet:

Ik had een of andere huisziekte ontwikkeld en voelde me alleen thuis in de huizen van andere mensen. Vrijwel altijd was ik de eerste die aankwam en de laatste die vertrok. (…) Het was een ziekte, een waarheidsziekte, en een van de symptomen ervan was dat ik me veel meer op m’n gemak voelde bij andermans waarheden dan bij de mijne. Zelfs wanneer hun waarheden volkomen tegengesteld aan de mijne waren.

Sauls teloorgang is bijna te pijnlijk om aan te zien; maar goed dus dat hij in het middenstuk van zijn roman opleeft wanneer hij besluit de moeder van zijn adoptiefzoon op te zoeken. Voor even heeft Sauls leven een doel, maar wanneer alles grandioos in de soep loopt zakt hij dieper weg dan ooit te voren.

De laatste loodjes

Hoewel Tesich van oorsprong geen romanschrijver is, had hij al ver voor Saul Karoo zijn sporen in de schrijverswereld verdiend met zijn Oscar-winnende scenario Breaking away (1979). Hij schreef bovendien scenario’s voor toneelstukken, televisie en vijf andere films, waaronder The world according to Garp, een verfilming van de roman van Ian Irving. Meer dan vijftien jaar voor Saul Karoo verscheen probeerde hij het zelfs al eens met een roman, Summer Crossing, maar die bereikte nooit een Nederlandse vertaling; jammer, want Saul Karoo smaakt absoluut naar meer.

Ondanks zijn positie in de goot heeft Saul een zekere herkenbaarheid. Eenieder herkent de desillusie en velen kennen het gevoel iets anders met hun leven te willen doen, zonder daar ooit toe te komen. Tesich weet met woorden om te gaan. Hoewel het plot van Saul Karoo op zich niet zo bijzonder is, zijn het Tesichs zorgvuldige literaire omschrijvingen, zonder daarbij al te hoogdravend te worden, en Sauls innerlijke, maatschappijkritische monoloog die het boek boven het maaiveld doet uitsteken. Pas in het laatste van de vijf delen laat Tesich steken vallen door over te schakelen naar een personaal vertellersperspectief om het laatste deel van Sauls miserie te vertellen. De roman verliest hiermee zijn vaart en kracht en sukkelt naar de eindstreep.

Beter dan auteur Howard Jacobson deed is Saul Karoo niet te verwoorden: ‘In de laatste hoofdstukken zul je je afvragen hoe de auteur het kon verdragen om hem te schrijven. En dat kon hij dan ook niet. Hij ging dood voordat de roman was gepubliceerd.’