Sluit luxaflex en gordijnen, kom niet bij de deuren en lees

Voor het eerst voert ze een tamelijk normale hoofdpersoon ten tonele. Dit keer geen personage met onberekenbare moordzucht of obsessie voor Céline Dion, maar een stabiele, weldenkende vrouw. In Alles wat er was zijn de omstandigheden echter zo uitzonderlijk, dat het geheel alsnog behoorlijk uit de hand loopt. Het einde van de mensheid lijkt nabij.

Dikke mist
Acht mensen bevinden zich in een schoolgebouw voor de opnames van een tv-programma, als ‘de knal’ klinkt. Buiten is er dikke mist. De instructies zijn: sluit deuren en ramen, plak de afvoer van ventilatie of openingen af en volg de instructies tot nadere instructies. Als deze uitblijven en iedereen die naar buiten gaat niet terug blijkt te keren, ontstaat ‘de nieuwe situatie’. Een groep mensen die wacht, die langzaam uitdunt en zich in leven houdt met steeds minder voedsel en vertrouwen.

Een grote opzet, maar deze omstandigheden dienen vooral als decor voor de onderlinge verhoudingen. Merel, de verteller en degene die aantekeningen maakt, plaatst zichzelf voortdurend buiten die verhoudingen. Ze observeert vooral en is nuchter en afstandelijk. In de oude situatie was ze tv-redactrice bij een wetenschapsprogramma. Haar benadering van genegenheid is dan ook hoofdzakelijk academisch: 

Ik weet ook wel: het heeft alles met die oxytocine in mijn bloed te maken. Maar misschien zit het ‘m ook in de aanblik van het falen. De aanblik van hulpeloosheid ervaren we vaak als affectie.

Dat ze er geen rekening mee had gehouden in ‘de nieuwe situatie’ in een gecompliceerde driehoeksverhouding te belanden, is begrijpelijk. Wie leeft op tien en een halve rijstkorrel per dag, heeft geen puf voor liefdesbrieven. Wel voor seks, want daar wordt ze warm van. Passages waarin Merel zich bezighoudt met haar erotische fantasieën of de vorm van haar billen roepen wel steeds de vraag op: is dit hoe mensen zouden reageren?

Eenvoudig en poëtisch
Hoewel Merels nuchterheid lang standhoudt, krijgen dromen en wanen uiteindelijk ook bij haar de overhand. Toch blijven angst en paniek – mijn eerste ingevingen in een dergelijke situatie – vrijwel afwezig. Bij andere personages (gelukkig) niet, wat leidt tot interessante verschillen en confrontaties. Behalve een gewaagd sociaal experiment, levert de nieuwe situatie ook ruimte op om te reflecteren op het dagelijks leven voor de knal. Dit doet Merel graag, voornamelijk om de verschijnselen social media en bekende Nederlanders te duiden. Deze stukken zijn echter veel minder goed gelukt; te flauw en oppervlakkig om enige indruk te maken.

Toch staan er vooral veel mooie scènes en rake zinnen in Alles wat er was. Het hoofd van Merel is een prettige plek om vanuit waar te nemen. De stijl van Hanna Bervoets is eenvoudig maar poëtisch. De oude situatie was een tijd waarin vakantie een plek was ‘waar je niet woont maar waar ze wel handdoeken hebben’. En tot slot deze, de mooiste typering van ons dagelijks leven: ‘De toekomst [was] de beste remedie tegen het heden, op sudoku’s na.’