Duitse documentaire fotografie

Recent verschenen twee boeken die het engagement van oorlogsfotografen laat zien. Fotografen die hun oorsprong hadden in politiek activisme. De Tweede Wereldoorlog door de ogen van een toen al legendarische Robert Capa. De vrijheidsstrijd in Algerije door een bril van politiek verzet van Dirk Alvermann.

Stern Fotografie is een serie die al enkele jaren de hoogtepunten van grote fotografen uitbrengt in overzichtelijke boeken. De meest recente publicatie laat de bekendste Capa-foto’s de revue passeren. Capa, de oorlogsveteraan die vijf oorlogen fotografeerde. Maar de naam van Capa is natuurlijk vooral verbonden aan de historische foto’s uit de Tweede Wereldoorlog.

Onzichtbare werking van oorlog

In de Tweede Wereldoorlog durfde Capa dichter bij de frontlinie te fotograferen dan huidige fotografen doen. Het ging hem in zijn werk echter niet slechts om een registratie van grof geweld. In tegendeel zelfs. Bij Capa’s foto’s is vooral sprake van een vermoeden van destructie. Hij neemt altijd de menselijke schaal waar. Veel meer dan de registratie van geweldshandelingen legt hij in ieder beeld een klein stukje van de onzichtbare werking van oorlog bloot. De door rede verlaten omgevingen, het gevangen nemen van een Duitse soldaat en vluchtende Duitse vrouwen die over een groot weiland lopen.

Het grote verhaal van oorlog is natuurlijk altijd aanwezig in het werk van Capa. De D-Dayfoto’s die de wereld rondgingen zijn daarvan het belangrijkste voorbeeld. De bewogen beelden van de landing op het strand brengen niet alleen nieuwswaarde, maar ook de chaotische ervaring van de Geallieerde soldaat over. Dezelfde betrokkenheid is aanwezig bij foto’s van de bevrijding van Parijs, zowel in de uitspattingen van vreugde als in die van haat.

Aanklacht tegen kolonialisme

Alvermann vertrekt als idealistische twintiger naar Algerije om de strijd tegen het kolonialisme in beeld te brengen. Hij steekt begin jaren vijftig samen met een FLN groep, het Algerijnse bevrijdingsfront, de Tunesisch-Algerijnse grens over om daar de ontwikkelingen in de strijd vast te leggen. Het boekje dat hieruit voortkwam was te netelig voor West-Duitse publicatie, dus werd het in de jaren zestig in Oost-Duitsland uitgebracht.

Alvermanns eerste hoofdstuk uit Algerien, nu uitgebracht onder de titel Algeria, is een aanklacht tegen het kolonialisme en laat beelden van de opstand zien die zich richten op armoede en gebrek. Een kind kijkend naar zijn eigen lege handen. Daarnaast een Franse hand met een sigaret. Weer verder een grote groep wachtende kinderen met omhoog gestoken vuisten. De fotograaf kiest nadrukkelijk voor een gebrek aan afstand van de situatie en zet in het tweede hoofdstuk de boosheid naast de beleving van de Islam. Het boek is opgedeeld in hoofdstukken met quotes als titel, zoals By the people for the people, om de legitimiteit van de strijd nog extra te benadrukken.

Actisme vs fascinatie

Beide fotografen willen een bijdrage leveren aan de discussie over geweld. Het bewust maken van de massa komt bij Capa nog het beste naar voren in zijn vroege werk. Het sterven van een strijder in Spanje in 1936 is het duidelijkste voorbeeld. Een beeldtaal die zonder omhaal het destructieve doel van oorlog toont. De onrechtmatige dood die nu nog als geuzenpenning gebruikt wordt voor vrijheidsstrijd.

Waar Capa’s betrokkenheid voort lijkt te komen uit een fascinatie voor oorlog is Alvermann de activist. Zijn Algerien was bedoeld als pamflet en moest daarom van de fotograaf ook uitkomen als paperback die gemakkelijk van hand tot hand kon gaan. Alles is erop gericht om de lezer te overtuigen. Alvermann kan in contrast met Capa gemakkelijk als te uitgesproken activistisch worden betiteld. Toch raakt de serie foto’s de lezer in de ziel. Zeker met de beelden van de Arabische Lente in het achterhoofd kunnen ook Alvermanns beelden zich meten met de legendarische foto’s van Capa.

Robert Capa • Stern Fotografie Portfolio 66 • teNeues Verlag • 99 pagina’s • ISBN: 978-3-652-00007-9 • 22,90 euro

Algeria • Dirk Alvermann • Steidl • 224 pagina’s • ISBN: 978-3-86930-255-3 • 24 euro