Een luisterend oor

In 1955 begon Querido samen met het Letterkundig Museum de reeks Stemmen van schrijvers. Ze brachten twintig singles uit, waarop steeds twee schrijvers voorlezen uit eigen werk. Niet veel later verscheen ook Philips op het strijdtoneel. Philips bracht naast de literaire schrijver ook begeleidende stemmen en zelfs ‘fanfares en elektronies geluid’. In de jaren zestig kwam daar de Haagse uitgeverij Sint Joris bij met twee series getiteld Levensbeelden. Deze bevatten singles waarop diverse kunstenaars over hun werk vertellen. Jan de Cler, Claes en Aafjes passeerden de revue in de Levensbeeldenreeks. Deze eerste golf van ‘luisterboeken’ eindigde in 1969 met een uitgave van vier sprookjes van Reve.

Vervolgens maakte in de jaren zeventig de single plaats voor de langspeelplaat. En ook het soort schrijvers veranderde. Waren het daarvoor vooral de serieuze literaire werken die op de geluiddrager werden gezet, nu was het tijd voor de ‘lichte’ literatuur: Bomans, Carmiggelt en Annie M.G. Schmidt gaven acte de présence.
Daarna viel het enkele jaren stil, totdat in de jaren negentig de cd zijn intrede deed. In 1991 zond de VPRO in meer dan tien uur de voordracht van Gerard Reves De avonden uit. Van die voordracht verscheen een box met 10 cd’s.

Vanaf dat moment is het luisterboek weer gestaag aan een opmars bezig. Vandaag de dag zijn er tientallen titels op cd te verkrijgen – van kinderboek tot literair meesterwerk, van spirituele handboeken tot huiveringwekkende thrillers. Kortom, het luisterboek lijkt weer helemaal terug.

Van sociaal fenomeen tot individualistische bezigheid

Maar wat is de oorzaak van deze hernieuwde opmars? En wie hebben er dan precies behoefte aan het luisterboek? De primaire doelgroep bestaat uiteraard uit de visueel gehandicapten; mensen die vanwege hun beperkte gezichtsvermogen niet in staat zijn een boek te lezen. Voor deze groep is het luisterboek er altijd al geweest. Voor hen is het ook nooit weg geweest, ook niet in de jaren negentig toen de boeken op onder andere cassettebandjes verschenen. Maar er is nog een andere doelgroep.

Deze tweede groep lijkt in eerste instantie te bestaan uit mannen. Vroeger waren het de huisvaders die ’s avonds onder het genot van een drankje en een rokertje gezellig een single opzetten om het gezin te vermaken en om zelf te kunnen ontspannen. Tegenwoordig zijn het de haastige werknemers die nauwelijks tijd hebben om te kunnen genieten van het oude vertrouwde boek.
Maar ook vrouwen en kinderen weten het luisterboek steeds meer te vinden. Een keur aan kinderboeken is inmiddels op cd te verkrijgen, en steeds meer ‘vrouwenboeken’ over spiritualiteit en gezondheid vinden de weg naar het zilveren plaatje.

Waar de singles van de jaren vijftig voornamelijk een sociale rol vervulden (je kon gezellig allemaal rond de pick-up naar je favoriete verhalen en schrijvers luisteren), lijkt de huidige opbloei juist zijn herkomst te vinden in het individualisme dat de huidige maatschappij zo tekent. Een luisterboek geeft je de kans om in deze hectische tijden toch nog even een boekje mee te pikken in je auto op weg van of naar huis. Je kunt een hoofdstuk luisteren terwijl je op weg bent naar weer de volgende belangrijke afspraak bij een klant.

Aderlatingen en onontgonnen paden

Het luisterboek is onderhand een volwaardige broer van het traditionele gedrukte boek aan het worden. Alle genres en doelgroepen komen tegenwoordig wel aan bod. Er verschijnt luchtige pulp, maar ook zware literaire kost op cd. Er zijn budgettitels van nog geen acht euro en je kunt luxe verzameledities kopen voor meer dan 150 euro. Het hele spectrum dat je tegenkomt bij het gedrukte exemplaar is inmiddels ook te verkrijgen in geperste vorm.

Uitgeverij Cossee is één van de uitgeverijen die sinds kort meer aandacht besteden aan het luisterboek. De uitgeverij participeert niet alleen in de Week van het Luisterboek, waarin ze drie nieuwe titels uitbrengt, ze bracht al eerder zes luisterboeken op de markt. Deze boeken, die variëren van Titaantjes van Nescio tot een cd met vijf sprookjes van H.C. Andersen, zijn in de boekhandel voor slechts 7,50 euro te verkrijgen.

Voor deze lage prijs krijg je uiteraard geen hele romans verdeeld over diverse cd’s tot je beschikking. De cd’s bevatten één of meer korte verhalen van een bepaalde schrijver. Dit heeft zo zijn voor- en nadelen. Zo legt men zich enerzijds wel een beperking op doordat er slechts ruimte is voor een beperkt deel van de tekst. Van de Decamerone van Giovanni Boccaccio krijg je bijvoorbeeld slechts vijf van de honderd verhalen voorgeschoteld. En dat is toch wel een aderlating. Een serie cd’s zou hier wellicht een meer geslaagde keuze zijn geweest. Een ander nadeel, waar je bij iedere serie tegenaan kunt lopen, is de keuze voor de vertellers. Niet alle vertellers zijn even begenadigd. Soms stoort de monotone, met dialect getinte stem je dusdanig dat je de draad van het verhaal kwijtraakt. De stem en manier van voordragen van Anneke Brassinga op De dame met het hondje van Anton Tsjechov bevalt me bijvoorbeeld beduidend minder dan de wat levendiger stem van Erik Menkveld op de Decamerone-cd.

Een groot voordeel van de serie is echter dat je voor relatief weinig geld kennis kunt maken met een behoorlijk breed spectrum aan schrijvers. Op een makkelijke manier kom je in aanraking met verhalen waarvan je anders misschien nooit had genoten. Persoonlijk zou ik niet zo snel naar een boek van Tsjechov gegrepen hebben, maar door het luisteren naar De dame met het hondje ben ik toch benieuwd geraakt naar ander werk van deze schrijver. En dat ondanks het feit dat ik de vertelster zeker niet tot mijn favorieten reken.

Luisterboeken Uitgeverij Cossee:
– De dame met het hondje • Anton Tsjechov • Gelezen door Anneke Brassinga • Ca. 57 min. • € 7,50
– De rode schoentjes en andere sprookjes • H.C. Anderson • Gelezen door Marjoleine de Vos • Ca. 68 min. • € 7,50
– Decamerone • Giovanni Boccacio • Gelezen door Erik Menkveld • Ca. 65 min. • € 7,50
– Elizabeth Costello • J.M. Coetzee • Gelezen door Eva Cossee • Ca. 50 min. • € 7,50
– Het masker van de rode dood • Edgar Allan Poe • Gelezen door Erik Menkveld • Ca. 53 min. • € 7,50
– Titaantjes • Nescio • Gelezen door Alfred Schaffer • Ca. 75 min. • € 7,50