De perfecte film

Het spel van The Five Obstructions begon in 2000 met een e-mail van Von Trier aan zijn vriend en inspirator Jørgen Leth, waarin hij voorstelde vijf remakes te maken van Leths korte film The Perfect Human. Deze remakes zouden daarbij steeds moeten voldoen aan enkele door von Trier bedachte regels. Leth, het experiment niet schuwend, neemt de uitdaging aan. Wat volgt is een fascinerend en speels duel tussen twee zeer getalenteerde filmmakers. Von Trier zet Leth de ene na de andere hak, maar Leth laat zich niet voor een gat vangen. Hij gaat aan de slag en klaart de klus. Met verbluffend resultaat. Er ontstaan vijf prachtige filmpjes.

De obstakels

Het eerste obstakel is vrijwel onmogelijk om goed uit te voeren. Leth, die normaal veel gebruik maakt van lange shots, mag van von Trier slechts twaalf frames (dat is ongeveer een halve seconde) per shot gebruiken. De opdracht lijkt onmogelijk, maar Leth verzint een oplossing die een verassend fris resultaat teweeg brengt. Een andere obstakel houdt in dat Leth zijn remake op de meest afschuwelijke plek ter wereld moet maken. Dit blijkt voor Leth het red light district in Bombay te zijn. Als dit filmpje door Von Trier wordt afgekeurd, moet hij hem of opnieuw doen, of een film zonder regels maken. Leth kiest voor het laatste. Ondanks het feit dat zowel Von Trier als Leth cartoons haten, is weer een ander obstakel het maken van een cartoon.

De perfecte mens

Alle vijf filmpjes zijn gebaseerd op Leths The Perfect Human uit 1967, waarvan we in The Five Obstructions ook verschillende fragmenten te zien krijgen. The Perfect Human is een poëtisch meesterwerk dat vooral tot stand komt door de interactie tussen woord en beeld. We zien een lege, witte ruimte waarin een man (en soms een vrouw) kleine alledaagse handelingen verricht. Hij stopt een pijp, eet een maaltijd, knipt zijn nagels en kleedt zich uit. De voice-over (Leths stem) maakt enkele vragende en beschrijvende opmerkingen bij deze beelden. ‘Wat doet de perfecte mens?’ – ‘Wie is hij?’ – ‘Kijk naar de perfecte mens en hoe hij beweegt.’ Een perfectie die zich nu eens niet uit in bovenmenselijk heldendaden, maar in eenvoudige, haast alledaagse handelingen.

Wie is deze man? Wie is deze Jørgen Leth en waarom hebben we nog niet eerder van hem gehoord? In Denemarken is hij een beroemdheid, hetgeen hij vooral te danken heeft aan zijn radioverslagen van de Tour de France. Verder is hij ook nog een gevierd dichter, documentairemaker, antropoloog, jazzjournalist, en filmdocent. Hij heeft zo’n veertig films op zijn naam staan, waarvan de bekendste vermoedelijk de documentaire 66 Scenes from America (1981) is.

Een curieuze hommage

The Five Obstructions vormt een kruisbestuiving tussen de documentaire en de kunstfilm. Tussen de filmpjes door zien we de gesprekken tussen Von Trier en Leth, die door de speelse en kameraadschappelijke toon een groot gedeelte van het plezier van de film uitmaken. Verder zien we ook hoe Leth met de obstakels worstelt en welke oplossingen hij verzint. ‘Zo maakt de perfecte mens films.’ – ‘Kijk naar hem, hij maakt een film.’ Aldus het plagerige commentaar van Von Trier, die met deze film vooral een curieuze hommage aan zijn held Jørgen Leth geeft.

Von Trier doet wat alleen gekken en geniën doen: hij gaat door tot op het bot. Dit doet hij niet alleen in zijn films, maar ook in zijn omgang met acteurs en collega’s. Leths neiging tot perfectie kan hem daarom nauwelijks vreemd zijn. Met zijn eigen films heeft Von Trier bewezen een gedreven, bijna bezeten perfectionist te zijn die abstracties niet schuwt. Hij wil dan ook niet zozeer afrekenen met Leths streven naar volmaaktheid, maar diens professionele houding – de afstand die Leth bewaart tot zijn onderwerp – aan de kaak stellen. Dat is de inzet van het spel dat hij speelt en Leth weet dat.

Menselijk

De obstakels die Von Trier opwerpt zijn stuk voor stuk bedoeld om Leth te dwingen een andere verhouding tot zijn onderwerp in te nemen. Von Trier wil Leth dwingen menselijk te worden, om hem zo van een afstandelijke God in een betrokken deelnemer te veranderen. Von Trier wil Leth breken. Niet omdat hij een egoïstische sadist is, maar omdat hij ervan overtuigd is dat op die manier de waarheid aan het licht komt (zoals blijkt uit zijn eerdere films Dogville en Breaking the Waves). Leth laat zich echter niet breken en zet zijn eigen ideeën tegenover die van Von Trier. Twee tegengestelde esthetica’s ontmoeten elkaar, botsen, en blijven beide overeind staan. Dat is de kracht van deze film.

In zekere zin faalt Von Trier, aangezien de obstakels Leths creativiteit alleen maar stimuleren. Natuurlijk had Von Trier dit kunnen verwachten. Leth staat er namelijk bekend om dat hij zichzelf regels oplegt bij het maken van zijn films, omdat die hem dwingen inventief en vernieuwend te zijn. De regels konden dus nauwelijks een straf voor hem zijn. Dat Von Trier dit heel goed besefte, blijkt uit de ironische brief (het vijfde obstakel) waarmee de film besluit. Von Trier, de ironicus, laat Leth daarin spottend zeggen: ‘Hoe valt de perfecte mens?’ – ‘Zo valt de perfecte mens.’

Het is een val die je niet mag missen.