Tag Archief van: tijdelijke tentoonstelling

Kunst / Expo binnenland

Een moment met Ai Weiwei

recensie: Ai Weiwei - In Search of Humanity

Kalm komt hij de zaal binnenlopen. De fotografen staan klaar met hun camera’s voor de pers preview. Hij wacht even, poseert, en loopt vervolgens naar de talkshowachtige setting op het podium.

De mensen in de zaal worden steeds enthousiaster naarmate ze beseffen dat de wereldberoemde kunstenaar nu echt voor hun neus zit. Naast de professionele camera’s komen nu ook de mobieltjes tevoorschijn. Iedereen neemt foto’s. Als antwoord hierop begint Ai Weiwei met foto’s maken van het publiek. Ook op zijn telefoon. De aanwezigen lachen. Het interview geleid door de directeur van de Kunsthal, Marianne Splint, begint.

Het gesprek is als een wals. Waarbij nauwkeurig voorbereide onderwerpen bruut maar zorgzaam afgekapt worden met de sterke meningen van Weiwei. Zo waarschuwt hij ons voor ‘mainstream thinking’ in de media en benadrukt hij dat we allemaal zowel ‘goed’ als ‘slecht’ kunnen zijn. Oftewel, de keuze is aan ons. Ook het levensverhaal van Ai Weiwei komt aan bod, en zijn luchtig aandoende humor krijgt vrij spel. Splint geeft met haar vragen secuur vorm aan de gevatte ironie die het zware levensverhaal van Ai Weiwei omvat. Hierdoor ontvouwt zich, net als in de expositie, een mensenleven.

Grootste overzichtstentoonstelling tot nu toe

De Kunsthal heeft geen eigen collectie, maar vertelt verhalen. Dit keer het verhaal van Ai Weiwei. In Search of Humanity is de grootste overzichtstentoonstelling van de kunstenaar tot nu toe. Enkele bekende werken zoals de Sunflower Seeds en de Study of Perspective serie springen er bij binnenkomst meteen uit. Een grote slang gemaakt van kinderrugtasjes introduceert de volgende ruimte. Het indrukwekkende werk genaamd Snake Ceiling vertelt over de angstaanjagende aardbeving van 2008 in Sichuan waarbij duizenden kinderen om het leven kwamen. Een ander ontzagwekkend werk is de installatie Crystal Ball. De grote bal lijkt vol te zitten met zeewater. De zwemvesten gaan letterlijk gebukt onder het gevaarte. De wanhoop en de fysieke zwaarte die de mensen moeten doorstaan om te vluchten wordt voor een moment invoelbaar. De tentoonstelling heeft ook een persoonlijke kant. De tijd die Ai Weiwei in China in gevangenschap doorbracht heeft hij namelijk tastbaar gemaakt door zijn cel op ware grootte te repliceren.

Op zoek naar zichzelf

Het oeuvre van Ai Weiwei is binnen de muren van de Kunsthal overzichtelijk, maar verliest daarbij niks van haar grootsheid. Zijn persoonlijke zoektocht is duidelijk in zijn werk. Zo bediscussieert hij op een beeldende manier het lot van China’s culturele erfgoed, komt zijn worsteling met de politieke structuren van zowel China als van de westerse wereld naar voren en klinkt zijn drang naar gerechtigheid door om hen die geen stem hebben een stem te geven. Toch noemt Ai Weiwei zichzelf geen activist. Hij is vooral bezig met wat hij denkt en voelt dat hij moet doen in het moment. ‘Freedom of expression is an essential quality of life’, aldus de kunstenaar. En zo wordt in de visie van Ai Weiwei de kritische houding er een die ons allemaal zou moeten treffen als essentieel aspect van ons leven. Persoonlijke vrijheid en subjectieve expressie zijn volgens Ai Weiwei belangrijk bij de zoektocht naar jezelf in de wereld. Een uitspraak die lijkt te materialiseren in het moment dat hij ook van de pers foto’s maakt. Met een flinke scheut ironie, die een scherpheid van waarneming verklapt, en door de simpele act van het foto maken, gooit Ai Weiwei het gemaakte uit de sociale interactie weg, waardoor hij deelneemt aan het gesprek als mens van vlees en bloed.

Eerlijke kunst vraagt om eerlijke kijkers

Ai Weiwei’s kunst is naast een persoonlijke zoektocht, een uiting van betrokkenheid bij mensen en gebeurtenissen in de wereld. Dit blijkt niet alleen uit zijn werk, maar ook uit zijn aanwezigheid. Met deze betrokkenheid sluit hij ook het interview. We hebben allemaal een verantwoordelijkheid naar elkaar. ‘Use you personal judgement rather than propaganda’, vertelt Ai. Deze woorden zijn ook treffend voor de tentoonstelling. Het werk nodigt uit om door een eerlijke lens bekeken te worden. Eerlijk in de zin van erkennen vanuit welke ‘echte’ problematiek het werk is voortgekomen ondanks dat de boodschap verpakt is in een ‘show’. De expositie is niet bedoeld voor bezoekers die louter komen om foto’s voor socials te maken. Nee, Weiwei’s kunst verlangt óók naar persoonlijke verantwoordelijkheid. Het vraagt om onafhankelijk nadenken zodat wij streven naar het menselijke in onszelf.

 

Kunst / Expo binnenland

Een moment met Ai Weiwei

recensie: Ai Weiwei - In Search of Humanity

Kalm komt hij de zaal binnenlopen. De fotografen staan klaar met hun camera’s voor de pers preview. Hij wacht even, poseert, en loopt vervolgens naar de talkshowachtige setting op het podium.

De mensen in de zaal worden steeds enthousiaster naarmate ze beseffen dat de wereldberoemde kunstenaar nu echt voor hun neus zit. Naast de professionele camera’s komen nu ook de mobieltjes tevoorschijn. Iedereen neemt foto’s. Als antwoord hierop begint Ai Weiwei met foto’s maken van het publiek. Ook op zijn telefoon. De aanwezigen lachen. Het interview geleid door de directeur van de Kunsthal, Marianne Splint, begint.

Het gesprek is als een wals. Waarbij nauwkeurig voorbereide onderwerpen bruut maar zorgzaam afgekapt worden met de sterke meningen van Weiwei. Zo waarschuwt hij ons voor ‘mainstream thinking’ in de media en benadrukt hij dat we allemaal zowel ‘goed’ als ‘slecht’ kunnen zijn. Oftewel, de keuze is aan ons. Ook het levensverhaal van Ai Weiwei komt aan bod, en zijn luchtig aandoende humor krijgt vrij spel. Splint geeft met haar vragen secuur vorm aan de gevatte ironie die het zware levensverhaal van Ai Weiwei omvat. Hierdoor ontvouwt zich, net als in de expositie, een mensenleven.

Grootste overzichtstentoonstelling tot nu toe

De Kunsthal heeft geen eigen collectie, maar vertelt verhalen. Dit keer het verhaal van Ai Weiwei. In Search of Humanity is de grootste overzichtstentoonstelling van de kunstenaar tot nu toe. Enkele bekende werken zoals de Sunflower Seeds en de Study of Perspective serie springen er bij binnenkomst meteen uit. Een grote slang gemaakt van kinderrugtasjes introduceert de volgende ruimte. Het indrukwekkende werk genaamd Snake Ceiling vertelt over de angstaanjagende aardbeving van 2008 in Sichuan waarbij duizenden kinderen om het leven kwamen. Een ander ontzagwekkend werk is de installatie Crystal Ball. De grote bal lijkt vol te zitten met zeewater. De zwemvesten gaan letterlijk gebukt onder het gevaarte. De wanhoop en de fysieke zwaarte die de mensen moeten doorstaan om te vluchten wordt voor een moment invoelbaar. De tentoonstelling heeft ook een persoonlijke kant. De tijd die Ai Weiwei in China in gevangenschap doorbracht heeft hij namelijk tastbaar gemaakt door zijn cel op ware grootte te repliceren.

Op zoek naar zichzelf

Het oeuvre van Ai Weiwei is binnen de muren van de Kunsthal overzichtelijk, maar verliest daarbij niks van haar grootsheid. Zijn persoonlijke zoektocht is duidelijk in zijn werk. Zo bediscussieert hij op een beeldende manier het lot van China’s culturele erfgoed, komt zijn worsteling met de politieke structuren van zowel China als van de westerse wereld naar voren en klinkt zijn drang naar gerechtigheid door om hen die geen stem hebben een stem te geven. Toch noemt Ai Weiwei zichzelf geen activist. Hij is vooral bezig met wat hij denkt en voelt dat hij moet doen in het moment. ‘Freedom of expression is an essential quality of life’, aldus de kunstenaar. En zo wordt in de visie van Ai Weiwei de kritische houding er een die ons allemaal zou moeten treffen als essentieel aspect van ons leven. Persoonlijke vrijheid en subjectieve expressie zijn volgens Ai Weiwei belangrijk bij de zoektocht naar jezelf in de wereld. Een uitspraak die lijkt te materialiseren in het moment dat hij ook van de pers foto’s maakt. Met een flinke scheut ironie, die een scherpheid van waarneming verklapt, en door de simpele act van het foto maken, gooit Ai Weiwei het gemaakte uit de sociale interactie weg, waardoor hij deelneemt aan het gesprek als mens van vlees en bloed.

Eerlijke kunst vraagt om eerlijke kijkers

Ai Weiwei’s kunst is naast een persoonlijke zoektocht, een uiting van betrokkenheid bij mensen en gebeurtenissen in de wereld. Dit blijkt niet alleen uit zijn werk, maar ook uit zijn aanwezigheid. Met deze betrokkenheid sluit hij ook het interview. We hebben allemaal een verantwoordelijkheid naar elkaar. ‘Use you personal judgement rather than propaganda’, vertelt Ai. Deze woorden zijn ook treffend voor de tentoonstelling. Het werk nodigt uit om door een eerlijke lens bekeken te worden. Eerlijk in de zin van erkennen vanuit welke ‘echte’ problematiek het werk is voortgekomen ondanks dat de boodschap verpakt is in een ‘show’. De expositie is niet bedoeld voor bezoekers die louter komen om foto’s voor socials te maken. Nee, Weiwei’s kunst verlangt óók naar persoonlijke verantwoordelijkheid. Het vraagt om onafhankelijk nadenken zodat wij streven naar het menselijke in onszelf.

 

Kunst / Expo binnenland

Onverwacht en spannend

recensie: Stoel neemt stelling - Centraal Museum Utrecht

Het Centraal Museum bezit de meeste Rietveldstoelen ter wereld. Het is haar ambitie om een van de beste stoelenmusea van de wereld te worden. Deze missie wordt krachtig zichtbaar gemaakt in de tentoonstelling Stoel neemt stelling waarin ruim honderd makers figureren. Het Utrechtse museum brengt een ode aan de vormgeving van de stoel en belicht tegelijkertijd ook de symboliek en het maakproces aan de hand van de meest uiteenlopende ontwerpen.

Conservator Toegepaste kunst en vormgeving Natalie Dubois vond in ontwerper Joost van Bleiswijk de perfecte vormgever en medecurator van de tentoonstelling waarin ruim honderd stoelen bijzondere verhalen vertellen. ‘Stoel neemt stelling gaat niet alleen over bekende designstoelen, maar ook over gewaagde en experimentele stoelen, stoelen die een onverwacht verhaal vertellen en stoelen als kunstobject,’ zegt Bart Rutten, artistiek directeur van het museum. Naast recente aanwinsten worden ook bijzondere bruiklenen van verzamelaars en andere musea geëxposeerd.

Context

Gerrit Rietveld is het vertrekpunt. Met zijn grensverleggende ontwerpen brak hij met elke traditie. Je kunt in de tentoonstelling goed zien hoe makers zich door hem lieten inspireren. Er is ook ruimte voor een ander perspectief. Zo toont Victor Sonna dat iconen wat hem betreft plaatsgebonden zijn. Toen de Kameroens-Nederlandse kunstenaar in Mali was stonden de rietvelden in brand, een ecologische ramp waar niemand zich hier om leek te bekommeren. In Nobody gives a Shit about Rietveld in Mali (2018) bevraagt Sonna Rietveld met een voorstelling van diens stoel in een veld met riet.

Iconen

Er zijn mooie designklassiekers te zien van Michael Thonet, Charlotte Perriand en Eileen Gray. Het behang van de zaal sluit er naadloos op aan. De Wrapped armchair (1964-1965) van Christo en Jeanne-Claude is niet om op te zitten maar nog wel als stoel herkenbaar. Bruce Nauman zet de kijker aan het werk en laat met A Cast of the Space under my Chair (1965-1968) de stoel in zijn geheel weg. Het is niet meteen duidelijk waarom het goedkope plastic tuinmeubel zich mag mengen in dit illustere gezelschap. Lezing leert dat dit model door een non-profit organisatie werd verwerkt in maar liefst 1,3 miljoen rolstoelen. Zo maakt een stoel zonder naam ook geschiedenis.

Een nieuwe generatie

Anna Aagaard Jensen – A Basic Instinct, 2018
Collectie Centraal Museum, Utrecht
Foto: Ernst Moritz

De tentoonstelling biedt veel ruimte aan een nieuwe generatie ontwerpers. Voor Cross Cultural Chairs (2018) bezocht Matteo Guarnaccia de meest dichtbevolkte landen ter wereld. Met lokale makers vertaalde hij hun gewoontes, politiek en geschiedenis in acht stoelontwerpen, een artistieke reis die in een documentaire werd vastgelegd. Anna Aagaard Jensen’s sculpturale stoel uit 2018 is een fantastische aanwinst voor het museum. A Basic Instinct is een van de stoelen waarop je zelfs mag zitten, maar let op: alleen door wie zich als vrouw identificeert. Met haar ontwerp laat de Deense je vol zelfvertrouwen achteroverleunen en dat geheel wijdbeens zodat je de ruimte om je heen wel op moet eisen.

Houtflow

De tentoonstelling doet recht aan de creativiteit en experimenteerdrift van de kunstenaar. Aan de wand hangt de fotografische tekening The Chairs (2014), van de Britse alleskunner David Hockney. Hij bracht tweehonderd foto’s vanuit verschillende perspectieven samen in één compositie waarin de stoelen bijna tot leven komen. Tayeba Begum Lipi’s rolstoel van blinkende scheermesjes neemt op grillige wijze stelling tegen het geweld dat vrouwen in Bangladesh ondergaan. En Jeroen Junte ontwierp een stoel in Rietveld-stijl met het AI-programma Midjourney. Het werd uitgevoerd door Vakvrouwen en kreeg van ChatGPT de naam Houtflow mee.

Droog zitten

Diverse thema’s worden uitgediept waaronder duurzaamheid. Natuur en design komen prachtig samen in The Wiltshire chair (2000-2006) van het duo Alice en Gavin Munro, die letterlijk aan een wilgenboom groeide. De hoge poten van The Urge to Sit Dry (2018) van Boris Maas toont hoe hoog je nog droog kunt zitten wanneer de zeespiegel stijgt. Ook Kees Dekkers wil bewustzijn creëren. Hij laat het museumpubliek kiezen wat het meest ongemakkelijke afval is dat straks zijn transparante No Waste Chair mag vullen.

A seat at the table

Stil wordt het bij de stoel die pijnlijk leeg blijft. Jaarlijks zetten nabestaanden van de MH17-slachtoffers 298 lege stoelen neer voor de Russische ambassade in Den Haag. Ze eisen opheldering over wat er werkelijk gebeurd is. Met de krachtige NEIN chair uit 2017 ageert Tessa Koot tegen artistieke onderdrukking. De stoel die niet wordt aangeboden is het onderwerp van Spoken Word kunstenaar Roziena Salihu. Ze liet zich inspireren door Shirley Chisholm, de eerste vrouw van kleur die lid werd van het Amerikaanse congres. Ze eiste een plek op aan de tafel van het publieke debat en sprak de krachtige woorden: ‘If they don’t give you a seat at the table, bring your own folding chair’.

Kunstroof

Thierry Oussou, Impossible Is Nothing, 2016
Foto: Denise Hermanns

Symboliek speelt ook een rol in Impossible is Nothing (2016), een installatie van Thierry Ousso. Centraal staat de troon van de laatste koning van Dahomey, het huidige Benin. Dit symbool van macht werd in 1892 door Frankrijk geroofd en speelt nu een rol in een diplomatiek geschil. Ousso nam op onconventionele wijze deel aan het debat over geroofd erfgoed en authenticiteit. Hij liet in zijn geboorteland in het geheim een replica ingraven om deze een half jaar later met nietsvermoedende studenten kunstgeschiedenis en archeologie weer op graven. De troon is nog steeds onbereikbaar, zoals ook de replica die nu in het museum achter een muur van kijkgaten staat opgesteld.

 

Stoel neemt stelling is tot en met 14 januari 2024 te zien in het Centraal Museum in Utrecht.

 

Theater / Voorstelling

Je kunt integreren wat je wilt, maar je kunt je afkomst niet verloochenen

recensie: Disgraced – Black Sheep Can Fly/Het Nationale Theater/Senf Theaters

Hoe integreer je als persoon met een Aziatische moslimachtergrond in het westen? Je laat je naam minder islamitisch klinken. Je camoufleert de geboortegrond van je ouders. Je trouwt een westerse. Maar ondanks dit alles wordt de transformatie van de islamitische topadvocaat Amir Kapoor voor zijn westerse omgeving nooit geloofwaardig in de rommelige voorstelling Disgraced.

Amir en Emily zijn een succesvol echtpaar in Disgraced van toneelschrijver Ayad Akthar (New York, 1970). Amir is topadvocaat bij een gerenommeerd Joods advocatenbureau, Emily is een avantgardistisch kunstenaar die op het punt staat door te breken. Ze wonen in een strak appartement op de elfde verdieping. Zijn omgeven door even succesvolle kennissen, zoals kunstkenner Isaac en collega-jurist Joy.

De enige merkbare dissonant is nichtje Aisha. Zij keert zich af van haar islamitische achtergrond, wil ‘Lotte’ genoemd worden. Oom Amir vindt het allemaal maar raar, hoewel hij zelf in feite hetzelfde heeft gedaan door zijn Arabische naam bij te vijlen en zijn Pakistaanse afkomst te verdoezelen door zich Indiaas te noemen.

Maar niets is wat het lijkt in dit stuk; gaandeweg kantelt alles, van het zelfbeeld van de personages tot de onderlinge verhoudingen. Tijdens een etentje met de kunstkenner en de collega-jurist vallen de maskers af.

Van naturalistisch naar slapstick

De Amerikaans-Pakistaanse toneelschrijver Ayad Akthar kreeg voor Disgraced (2012) de Pulitzer Prize. Met die kennis in het achterhoofd is de vraag waarom deze voorstelling maar niet wil gaan ‘vliegen’. Regisseur is Saman Amini, die ook advocaat Amir speelt; voor spelregie en eindregie tekent Eric de Vroedt.

De regiekeuzes hinken op verschillende gedachten: naturalistisch spel wordt afgewisseld met comedy en slapstick, en zelfs met nu en dan een dansje. Alsof de regisseur niet kan kiezen. Het ‘waarom’ van deze afwisseling wordt niet duidelijk, en bovendien leidt ze af.
Amini speelt Amir naturalistisch, met nu en dan een geinig terzijde. Charlie Chan Dagelet als Emily springt, lacht, schreeuwt, stuitert. June Yanez (Joy) zet afwisselend een koele, en een nogal geëxalteerde jurist neer. Rick Paul van Mulligen becommentarieert zijn eigen personage, kunstkenner Isaac, voortdurend met slapstick-achtige bewegingen; bij Van Mulligen werkt dat goed, deze vorm van ironie maakt van zijn personage iemand die het achter de ellebogen heeft.

Eigenlijk is het enige consistente personage het nichtje Aisha (Selin Akkulak), dat twijfelt over de keuze tussen een islamitische en een westerse identiteit.

De onderliggende boodschap van Disgraced levert acteurs en regisseur een paar lastige hobbels op. Acteurs krijgen lange lappen politieke en maatschappijkritische tekst voor de kiezen. En die teksten schieten van serieus naar komisch, naar clichématig, naar woedend.

Kleuren

Opvallend is het effectieve gebruik van kleuren in kostuums en decor (ontwerp: Dieuweke van Reij). De personages dragen witte, zwarte of grijze kleren en schoenen. Amir begint in lichtgrijs en wit, in zijn kleding sluipen steeds meer donkergrijze en zwarte elementen. Zijn vrouw Emily begint in een zwart kostuum, haar kleding wordt langzaam grijs tot wit.

De schaarse meubels zijn transparant. De witte touwen die het achterhoek vormen, worden heel langzaam zwart. Zo verandert de sfeer gaandeweg van lichtvoetig in grimmig. Zeer fraai.

Buitenstaanders

foto: Annemieke van der Togt

Bij alles wat minder goed gelukt is, blijft de boodschap van het stuk wel degelijk overeind: je kunt integreren wat je wilt, je kunt je afkomst niet verloochenen. De joods-christelijke samenleving eist min of meer van mensen met een islamitische achtergrond dat ze zich aanpassen. Maar zelfs wanneer ze dat serieus proberen, blijven ze buitenstaanders. Moslims komen in de knoop door hun pogingen zich te voegen in een wereld die ze niet met de paplepel ingegoten hebben gekregen. Dat is een serieus en oprecht dilemma: als we met elkaar willen samenleven, moeten we elkaar niet onze normen opleggen, maar iedereen in diens waarde laten.

 

Tekst: Ayad Akhtar
Concept en regie: Saman Amini
Spelregie, eindregie: Eric de Vroedt
Spel: Saman Amini, Charlie Chan Dagelet, Rick Paul van Mulligen, Selin Akkulak, June Yanez
Decor en kostuums: Dieuweke van Reij
Lichtontwerp: Stefan Dijkman
Muziek: Saman Amini
Fotografie: Annemieke van der Togt

 

Kunst / Expo binnenland

Jan Schoonhoven in een ander licht

recensie: Lothar Wolleh ziet Jan Schoonhoven - Museum Prinsenhof Delft

‘Het is wel mooi ofzo’, zegt een bezoeker tegen haar vriendin terwijl ze door de tentoonstelling Lothar Wolleh ziet Jan Schoonhoven slenteren. In dat ‘ofzo’ schuilt een licht ongenoegen. De kunst van Schoonhoven poogt emotieloos te zijn, maar is in het juiste licht zeker niet ‘expressieloos’. Het biedt uitkomst om door een andere lens te kijken naar zijn kunst. De fotograaf Lothar Wolleh krijgt dit voor elkaar.

Ontmoeting

De expositie begint met een aantal portretten gemaakt door Lothar Wolleh. Gelijk sta je oog in oog met een zelfverzekerde Jan Schoonhoven. Een horloge gemaakt door de twee heren springt als een van de weinige gebruiksvoorwerpen in de tentoonstelling in het oog. Achter glas, bevroren in de tijd, lijkt het de kiem te symboliseren van waaruit een artistiek avontuur aan het ontspruiten is. De strakke uitvoering vol rechthoekjes verwijst naar hun gezamenlijke fascinatie voor een specifieke kunststroming: de Zero-beweging. Sinds hun ontmoeting wandelen de twee mannen geregeld door Delft. Het ritme van de stad is dan ook terug te zien in de reliëfs van Schoonhoven die je in de tweede zaal tegemoet treden. De vroege reliëfs lijken onmiskenbaar op de dakjes van Delftse huisjes. De foto’s van Wolleh laten een andere kant zien van de stad. We zien de band die Schoonhoven heeft met Delft. In verstilde houdingen zien we hem lopen door steegjes en over pleinen. Er straalt een solitaire en vertrouwde sfeer uit de beelden.

De tijd nemen

Het valt op dat de foto’s van Wolleh een specifieke lichtinval hebben. Hij speelt met zwarte vlakken terwijl er een stille, haast poëtische sfeer heerst bij de gefotografeerde. De grote reliëfs van Schoonhoven lijken iets waar je in eerste instantie de tijd voor moet nemen. Pas na een aantal minuten kijken, raak je ontvankelijk voor de genuanceerde vormendans. De portretten van Schoonhoven die tussen de witte werken hangen maken je bewust van het feit dat deze reliëfs wel degelijk door een kunstenaar zijn gemaakt en niet uit een fabriek afkomstig zijn.

Nul-groep

Schoonhoven haalt vanaf eind jaren 50 steeds meer inspiratie uit de Zero-beweging. In Nederland richt hij daarom de Nul-groep op. Het huis waar hij met zijn vrouw Anita woont wordt het artistieke hart hiervan. Wolleh fotografeert de bijeenkomsten van de kunstenaars in het huis van het echtpaar. Het werk van Schoonhoven en de Nul-groep  streeft naar objectieve kunst. Dat betekent dat ze een tegenhanger willen zijn voor meer emotionele kunststromingen. Schoonhovens reliëfs en installaties worden groter en lijken ook steeds leger. Wollehs foto’s laten echter een rijk, emotioneel en intiem leven zien waaruit dit werk voortkomt. Er is een veelheid te zien aan mensen in het huis en de doorleefde uitdrukkingen van de Schoonhovens verklappen een artistiek nest rijk aan emotie. Al dit lijkt onderdeel te zijn geweest van het proces van de Nul-groep.

Steeds een ander licht

De band tussen de twee mannen lijkt in deze expositie meer op de voorgrond te treden dan de boodschap van het werk van Schoonhoven. Door de lens van Wolleh wordt de emotionele menselijke kant zichtbaar van Schoonhoven. De kant van initiator, kunstenaar, getrouwde man en vriend. Wolleh zet Schoonhoven letterlijk in een ander licht.

 

 

 

 

Kunst / Expo binnenland

‘Enter at own risk’: kunst met woorden van Rogier Roeters

recensie: Recensie: Rogier Roeters in Voorlinden

Deze zomer is het werk van de legendarische Alex Katz in Museum Voorlinden te zien. Zoals vooraf verwacht krijgt deze tentoonstelling volop aandacht van het publiek. Wat in het Wassenaarse museum echter het meest verrast is de speelse en soms controversiële tekenkunst van Rogier Roeters.

‘Enter at own risk. Luv you (ook als je doorloopt)’. Roeters verwelkomt zijn publiek met deze prikkelende tekst. Wat kun je na de entree verwachten? Een bezoekster loopt de zaal in en werpt met grote ogen een blik op haar vriendin. Gegiechel volgt. Weer een andere kijker zakt door zijn knieën om iets aandachtig te lezen en een fotootje te nemen. In een witte ruimte zijn tussen neonwerken vele honderden tekeningen in stift op de muur gepind. Ze worden bevolkt door abstracte figuren en alledaagse objecten. De bonte creaties krijgen een extra dimensie door teksten en woorden zoals ‘C’est la vie maar nu even niet’.

Rogier Roeters, Eend
Foto: Tomas van Oorschot

Verbinding
We betreden het universum van de Bossche kunstenaar en Instagram-sensatie Rogier Roeters (1980). De kunstenaar biedt een kijkje in het menselijke brein in een zoektocht naar wat ons allemaal verbindt. Tijdens een rondgang door de zaal krijg je in korte tijd allerlei emoties te zien, verwerkt in cartooneske tekeningen. In zijn grote ‘vitrine’ – er staat er ook een op zaal – etaleert hij onze onzekerheden, verlangens en irritaties. Roeters vertedert maar neemt tegelijkertijd zijn medemens schaamteloos en vol humor op de hak om te laten zien ‘dat we allemaal maar wat aankloten’. Veel bekijks krijgt een tekening met de tekst: ‘I went to the museum Voorlinden and all I got waren 623 fotos van mijzelf in een zwembad’. Hier verbeeldt Roeters het iconische kunstwerk van Leandro Erlich uit de vaste collectie, de natte droom voor de Instagrammers onder ons.

Aandachtstrekker
Roeters gaat geen onderwerp uit de weg: ijdelheid, hebzucht, vrouwelijke ongemakken, verveling, seks en zelfs reclamemerken komen voor in bizarre en soms rauwe associaties. Je wordt steeds gretiger om zijn hersenspinsels op papier te bekijken, want het ene werk is nog grappiger dan het andere. Kleine verrekijkers bieden uitkomst om ook de allerhoogste tekeningen in de ruimte te bekijken, want dit ‘gesammtskunstwerk’ schreeuwt om aandacht en slaagt daar vol overtuiging in. Na je bezoek wacht nog meer hedendaagse kunst in het museum zoals de bijzondere solo ‘It’s about time’ van Maarten Baas en de eerdergenoemde tentoonstelling met grote landschappen en iconische portretten van de 95-jarige Alex Katz.

Kunst / Expo binnenland

Sculpturen van gras of keien

recensie: Richard Long
Richard Long working on Maas Riverstones Circle, 2023. Foto Rijksmuseum, Kelly Schenk.Foto Rijksmuseum, Kelly Schenk

De meeste van de acht werken die de Engelse kunstenaar Richard Long (1945) voor een expositie in de tuinen van het Amsterdamse Rijksmuseum maakte, bestaan uit gras. Enkele andere uit steen. Die maken de meeste indruk. Waarom is dat?

Kijk om te beginnen, wanneer je door de passage (de Museumstraat) van het museum loopt, door het glas naar binnen. Beneden zie je dan in het atrium een cirkel van voornamelijk Zwitserse stenen. Het bovenaanzicht is eigenlijk het gunstigst voor al het werk dat Long voor de tiende tentoonstelling in de tuinen maakte. Zeker voor de grassculpturen.
Op zich niet vreemd: het soort kunst dat Long maakt wordt soms tot de land art gerekend, dat ontstond rond de jaren zestig van de vorige eeuw, toen men de eerste foto’s van de aarde zag, genomen vanuit de ruimte.

Land art? Conceptuele kunst?

Richard Long at the Rijksmuseum Amsterdam 2023

Richard Long, Rijksmuseum Amsterdam 2023

Long heeft trouwens liever niet dat wij zijn werk onder land art klasseren. Of onder een ander label, conceptuele kunst – zoals het Kröller-Müller Museum naar aanleiding van een aanstaande expositie (vanaf 30 september) indirect doet. In Otterlo is vanaf 30 september Longs ‘River Avon Mud Circles’ te zien, drie gigantische cirkels van modder die overigens op een muur zijn aangebracht.
De kunstenaar moet niets van zulke etiketten hebben, want die leggen zijn kunst alleen maar vast. Een speling van het lot wil dat uitgerekend bij een werk dat Life Line heet, een klein stukje bruin gras uit de grasmatten oppiept. Bruin, dor gras dat een extra laag lijkt te geven aan juist dít kunstwerk, maar dat moet je als het aan Long ligt gauw vergeten. Geen inhoud, maar vorm, daar lijkt het hem in de eerste plaats om te doen.
De meest abstracte vormen komen tevoorschijn nadat het gras met een speciale grasmaaier is gemaaid of juist met rust is gelaten, zodat ofwel laag gehouden gras ofwel hoog gelaten gedeelten zichtbaar worden.

Toch een beetje romantisch?

Het enige meer romantische graswerk is misschien From space to earth: een halvemaansikkel die, wanneer de maan schijnt, een reflectie op de grond weergeeft. Dat zien we als bezoekers natuurlijk niet, want dan zijn de tuinen van Pierre Cuypers en Copijn Tuin- en Landschapsarchitecten uiteraard dicht.

Een werk als Maas Riverstones Circle maakt uiteindelijk wellicht de meeste indruk. Het zijn Maaskeien die zich uit de grond los lijken te wrikken, een klein stukje boven de aarde uit, een klein stukje de hoogte in. Dat kleine beetje maakt bij deze horizontale werken al een groot verschil. Je zou zeggen dat de mens zoiets op zijn tijd nodig heeft: loskomen van de grond. Met de voeten op de grond, het hoofd in de lucht.

Zo’n kleine verschuiving kennen we op een andere manier ook van Constructie 2 grasrollen (1967) die Jan Dibbets maakte voor de beeldentuin van het Kröller-Müller: een graszode die een klein stukje is opgerold. Dibbets’ land art is ondenkbaar zonder de kunst van Long, kunst die hij leerde kennen tijdens zijn studietijd aan de St. Martin’s Academy in Londen.

De directie van het Rijksmuseum heeft een groot en invloedrijk kunstenaar de gelegenheid geboden om de tuinen op een bescheiden manier om te toveren, al is toveren misschien niet eens het juiste woord. Zó bescheiden, dat je er soms aan voorbij dreigt te lopen als je even niet oplet. Ja, het gaat Long in de eerste plaats om de vorm, maar dit belet je niet om als bezoeker er soms tóch zelf betekenis aan te geven.

Kunst / Expo binnenland

De bomen spreken van schuldbewustzijn

recensie: [H]erkennen Herbouwen in de Kunsthal
Roy Lichtenstein, Crying Girl (1963). Collectie Boijmans Van Beuningen, Rotterdam. Foto: Studio TrompStudio Tromp

‘Ik denk in beeld. Zo ben ik door collecties gegaan en heb associaties gelegd’, zegt beeldend kunstenaar en gastcurator patricia kaersenhout bij de persvoorbezichtiging van haar totaalinstallatie [H]erkennen Herbouwen in de Kunsthal. Een samenwerking die met Museum Boijmans Van Beuningen en andere Rotterdamse musea en archieven is opgezet.

kaersenhout verwacht dit ook van de bezoekers: kijken, denken, associëren. Ook wil ze een aanzet geven tot een gesprek over racisme, het overkoepelende thema van vijf Wunderkammers die door Rosa te Velde als een labyrint zijn vormgegeven. Elke kamer heeft een eigen verhaal met een subthema, telkens in een verhalend gedicht gevat door schrijfster en antropologe Gloria Wekker. De gedichten zijn te lezen op banners en vallen te beluisteren door middel van soundshowers die aan bomen zijn bevestigd; de bomen spreken.

De tentoonstelling gaat uit van een omgekeerd perspectief: de dominante witte cultuur wordt gepresenteerd als curiositeit en niet die van mensen van kleur. Natuurlijk: het schuurt, maar er is ook ruimte voor een kwinkslag over die rare witte mensen.

Een rode draad begint bijvoorbeeld met het bordje ‘Beleefd verzocht – stilte – niet zingen’ (uit een Rotterdams badhuis). Verderop staat een LP van Het Groot L.J.E.-koor Rotterdam met de titel ‘Als de wereld maar blijft zingen’ en het draadje eindigt met een protestbord: ‘Your silcence will not protect you’. Kijken, denken, associëren.

[H]erkennen Herbouwen, foto Marco De Swart

Kunsthal Rotterdam, [H]erkennen Herbouwen – Wonderkamers van het Rotterdams koloniaal verleden. Foto Marco De Swart

De vijf Wunderkammers

De subthema’s van de vijf kamers zijn:
1. Ontkenning
2. Schuld
3. Schaamte
4. (H)erkennen
5. Herstellen

Ontkenning is het probleem van de witte mens (een filmpje met een uitspraak van Mark Rutte!): ‘Ontkenning is een aangename manier van in de wereld zijn (…). Ontkenning betekent / niet te hoeven leven met een bewustzijn / van het onrecht en geweld’ (Wekker). Schuld en schaamte liggen dicht bij elkaar maar werden door Jannah Loontjens in haar boek Schuldig (2020) ook al uit elkaar gehaald en samengevat in wat het eigenlijk zou moeten zijn: schuldbewust zijn. De ruimte van Schaamte is niet voor niets laag. (H)erkennen blijkt bijvoorbeeld uit het schilderij Utopia (1986) van Rob Scholte. Niet alleen omdat je als beschouwer er het beroemde schilderij Olympia (1863) van Manet in herkent, maar ook omdat hier een Afrikaanse bediende een naakte, de Chirico-achtige witte vrouw op een sofa een kopje koffie in plaats van – zoals bij Manet – een boeket bloemen aanreikt. Onder het kopje Herstellen springt een afbeelding op een protestbord naar voren van het meer dan levensgrote, bronzen beeld dat recent bij het Centraal Station in Rotterdam werd geplaatst.

Beeldhouwer Thomas J. Price maakte het in 2022 en het stelt een jonge, zwarte vrouw voor. Maar hé: daar staat op het plein opeens een gele trompet pal in de buurt van het beeld! Het is reclame voor het North Sea Jazz Festival, maar als ergens racisme heerst(e), dan wel binnen de jazzmuziek (zwarte jazzmusici werden lang als een ‘maatschappelijk gevaar’ beschouwd). Kijken, denken, associëren: dit kán gewoon niet, dat moet toch anders kunnen?

Dialoog met moderne kunst

In elke kamer gaat toegepaste of oude kunst een dialoog aan met modern, voor deze tentoonstelling gemaakt werk. Zo is er een Damesportret (1829) van Kruseman dat lijkt neer te zien op een installatie van de uit Congo afkomstige Bouba Dola: The prayer of Kimpa Vita (2023). De video-installatie toont een vrouw in een botanische tuin, tuinen die verbonden zijn met koloniale praktijken van het verzamelen en tentoonstellen van ‘etnografische’ objecten zoals dat in zestiende-eeuwse Wunderkamers ook werd gedaan. Framer Framed in Amsterdam liet dit al eens eerder zien in de expositie On the Nature of Botanical Gardens (2020).

Bij de tentoonstelling in de Kunsthal, het debuut van patricia kaersenhout als gastcurator, hoort een informatief tijdschrift met achtergronden. Achtergronden bij de werken, omdat er geen zaalteksten aanwezig zijn. Wel zijn er zwarte vlakken op de wanden bevestigd, in verschillende schilderij- of spiegelformaten. De invulling is aan de beschouwer. Er valt wat te doen, daar in Rotterdam! Kijken, denken en associëren.

Kunsthal Rotteram,[H]erkennen Herbouwen, Foto Marco De Swart.

Kunsthal Rotterdam, [H]erkennen Herbouwen – Wonderkamers van het Rotterdams koloniaal verleden. Foto Marco De Swart

Kunst / Expo binnenland

Vermeer als showcase voor de technologie

recensie: Who’s that Girl? – Mauritshuis Den Haag
Vermeer MauritshuisFotograaf Frank Kremer

Het Mauritshuis trok zijn topstuk Meisje met de parel al vroegtijdig terug uit de grootse Vermeer-expositie in het Rijksmuseum. En nu komt het met een imposante primeur. In de foyer beneden kun je er tot januari 2024 een gigantische 3D-print van het schilderij – aangevuld met interessante nieuwe info – bezichtigen én aanraken!

In 8WEEKLY’s recensie van de Vermeer-tentoonstelling werd al even gewezen op het raakvlak tussen de schilder en zijn stad- en leeftijdgenoot Antoni van Leeuwenhoek. De 3D-print van vier meter hoog in het Mauritshuis – vervaardigd op basis van zeer geavanceerde microscopie en printtechniek – zou Van Leeuwenhoek ongetwijfeld met gepaste trots vervullen. Waar vakkundig lenzen slijpen al niet goed voor is.

Tijdens de perspresentatie op 8 juni jongstleden werd duidelijk dat de print vooral een pronkstuk voor de technologie is. Diverse betrokkenen gaven tekst en uitleg over het onderzoek en het proces dat uiteindelijk in een honderdvoudig vergrote 3D-versie van Meisje met de parel resulteerde.

Vruchtbare samenwerking

De basis voor de print werd gelegd door samenwerking met twee internationale bedrijven. Om te beginnen met het in Frankrijk gevestigde Hirox Europe. Dit bedrijf is gespecialiseerd in digitale microscopie, waarmee de afgelopen jaren al tal van meesterwerken zijn onderzocht. Met zijn techniek construeerde Hirox Europe een minutieus 3D-ontwerp van de oppervlakte van Meisje met de parel. Het reliëf van het schilderij werd met andere woorden uiterst gedetailleerd in kaart gebracht.

Om daar ook een reusachtige afdruk van te maken werd Canon ingeschakeld. Een van de paradepaardjes van dat bedrijf is de zogeheten ‘elevated printing technology’. Dit komt erop neer dat Canon met behulp van speciale printers afdrukken in drie dimensies kan maken, dus helemaal in overeenstemming met het oppervlak van bijvoorbeeld een schilderij. Dit gaat laagje voor laagje, steeds met een dikte die dunner is dan een mensenhaar. Uiteindelijk duurde het printen van deze ongekende vergroting zo’n 230 uur en was er rond de 20 tot 30 liter inkt voor nodig.

Een wand vol verdieping

De enorme print siert nu een wand in de foyer van het Mauritshuis. Bij binnenkomst kun en wil je daar wel even stil bij staan, en je hand natuurlijk ook over het oppervlak laten gaan. Als je héél oneerbiedig bent, zou je kunnen zeggen dat het meisje met haar egale huid opeens vol met jeugdpuistjes blijkt te zitten. Want wat je voelt zijn heel veel korrelige oneffenheden. Maar het indrukwekkende paneel (eigenlijk een set panelen) dwingt natuurlijk grote bewondering af. Dichter bij Vermeer kun je niet komen, daar is geen woord teveel van gezegd. Je aanraking brengt je ook in contact met finale verfstreken, een klodder oogwit, de stipjes die Vermeer aanbracht voor subtiele effecten.

Vermeer 1665

Johannes Vermeer, Meisje met de parel, zoals ze er waarschijnlijk in 1665 uitzag. Foto: Mauritshuis.

Zeker niet te veronachtzamen zijn ook andere onderdelen van de wand. Zo zijn in een fraaie vitrine tien flesjes met pigmenten uitgestald die Vermeer voor het schilderij heeft gebruikt. Variërend van het giftige loodwit tot het exotische ultramarijn – onttrokken aan lapis lazuli uit Afghanistan – geven deze pigmenten meer inzicht in zijn schilderkunst. Speciale vermelding verdient de bijdrage van TU Delft, waar met behulp van digitale technieken de oorspronkelijke versie van het schilderij zo goed mogelijk is teruggetoverd. Hoe zag Meisje met de parel er in 1665 uit, toen Vermeer er net de laatste hand aan had gelegd? Door de gevolgen van de tand des tijds, en dan met name de opgetreden verkleuring en ontstane barstjes, terug te draaien, kan nu ook een afbeelding worden gepresenteerd die waarschijnlijk heel dicht bij het origineel komt.

In een leerzame video kun je het resultaat zien. Zoals eerder al naar buiten is gebracht, bestaat de achtergrond van het schilderij bijvoorbeeld uit een donkergroen gordijn, dat helaas veel van zijn oorspronkelijke kleur verloren heeft. Verder valt op dat de gelaatstinten van het meisje echt levendiger en warmer waren dan op het schilderij dat we nu kennen. Maar met deze en andere veranderingen zullen we natuurlijk moeten leven. Het schilderij uit de 17e eeuw zijn we een beetje kwijt, dat kan niet anders, maar dankzij onze moderne technologie kunnen we het toch bijna perfect terughalen.

Kunst / Expo binnenland

De Bentvueghels: niet beroemd maar berucht

recensie: De Bentvueghels - Centraal Museum Utrecht

Na het succes van Utrecht, Caravaggio en Europa heeft het Centraal Museum opnieuw een tentoonstelling gewijd aan Nederlandse schilders in Italië. Deze keer gaat de tentoonstelling niet over Utrechtse navolgers van de beroemde schilder Caravaggio, maar over het beruchte kunstgenootschap de Bentvueghels.

In de zeventiende eeuw reisden veel Nederlandse schilders naar Rome om kunstschatten uit de renaissance en de Romeinse oudheid met eigen ogen te aanschouwen. Ze waren ver van huis, in een land waarvan ze de taal niet spraken en niemand kenden. Hoe houd je je dan staande? Dat doe je door steun, houvast en herkenning te zoeken bij mensen die in hetzelfde schuitje zitten als jij. Zodoende zag het kunstenaarsgenootschap de ‘Bentvueghels’ in de vroege zeventiende eeuw het levenslicht in Rome.

De Bentvueghels

Willem Doudijns (toegeschreven aan), Inwijding van een nieuw lid van de Bentvueghels te Rome, ca. 1660, Collectie Rijksmuseum, Amsterdam, Aankoop met steun van de Stichting tot Bevordering van de Belangen van het Rijksmuseum

De eerste zaal geeft een mooie introductie op wie de Bentvueghels waren. Eenmaal lid kon je rekenen op steun, eventueel hulp bij het binnenhalen van opdrachten en was er alle ruimte voor grappen en grollen. Zo onderging elke schilder die toetrad een ontgroeningsritueel waarna hij een bijnaam kreeg, variërend van Nestelgath (vetergat) voor de Delftse schilder Leonard Bramer (1596-1674) tot Copia (afdruk) voor de Utrechtse schilder Jacob de Heusch (1656-1701). Laatstgenoemde werd door zijn Bentbroeders plagend Copia genoemd, omdat velen vonden dat hij het werk van zijn oom te nauwgezet navolgde.

In de zalen die volgen worden leden van de Bentvueghels met hun ‘Bentnaam’ uitgelicht. Lopend door de zalen wordt duidelijk waarom de Bentvueghels zo berucht waren. Schilderijen van kroeggevechten, openbare dronkenschap en ontgroeningsrituelen: het is duidelijk dat de Bentvueghels zorgden voor opschudding en dat ze zichzelf zagen als een bende ‘wilde vogels’ die zich nergens wat van aantrok. Grote namen uit de kunstgeschiedenis passeren de revue, zoals Jan Asselijn (1610-1652) en Samuel van Hoogstraten (1627-1678), naast minder bekende namen.

De zalen zijn prachtig vormgegeven met silhouetten van Romeinse ruïnes, waar de goudgele Italiaanse landschappen van de Bentvueghels doorheen schemeren. Zo waan je je heel even in een van hun Italiaanse landschappen, maar écht dichterbij de Bentvueghels kom je niet.

Aan de oppervlakte

Bartholomeus Breenbergh, Capriccio met Romeinse Ruïnes, Sculpturen en een haven, 1650, © Carmen Thyssen Collection, Madrid and © Museo Nacional Thyssen-Bornemisza Madrid

De tentoonstelling slaagt erin om een goede indruk te geven van hoe de Bentvueghels als broederschap functioneerde, maar trekt bezoekers niet ver de diepte in. Veel schilderijen in de tentoonstelling dateren uit de periode na een Italiëverblijf van Bentleden, waardoor er aan veel schilderijen niet echt een diepgaand verhaal is gekoppeld over hun periode in Italië. Dat terwijl er juist zo veel te vertellen is over de Bentvueghels, zoals over hun vriendschappen, wederzijdse invloeden, rivaliteiten en ambities. Ook ontbrak de bekende schilder Otto Marseus van Schrieck (1620-1678), met als Bentnaam ‘de Snuffelaer’, in de tentoonstelling. Marseus van Schrieck oogstte onder tijdgenoten veel lof met zijn schilderijen van bosgrondjes, ook wel bekend als sottobosco. Hij was daarmee een pionier in zijn vak en de invloed van zijn werk is bijvoorbeeld duidelijk zichtbaar in het (latere) werk van zijn collega Bentlid Willem van Aelst (1627-1683).
Ook blijft in de tentoonstelling onderbelicht voor wie de Bentvueghels werkten. Welke Bentleden waren het meest succesvol op Italiaanse bodem? Hoe liep het eigenlijk af met de Bentvueghels die besloten om in Italië te blijven? En beloofde een Italiëreis daadwerkelijk meer roem zodra schilders na enkele jaren weer terug waren in de Nederlanden? Vragen, antwoorden en verhalen die voor bezoekers interessant kunnen zijn, maar die niet worden verteld. Ook de objectomschrijvingen in zaalteksten zijn vrij formeel en blijven daardoor erg aan de oppervlakte steken. Daardoor komen de Bentvueghels in deze tentoonstelling niet echt tot leven.

Naar Italië

Hoewel de schilderijen uit de Italiaanse periodes van Bentleden een groot gemis zijn op deze overzichtstentoonstelling, maakt de gevarieerde mix aan objecten wel iets goed. Naast schilderijen vind je in de tentoonstelling ook beeldhouwwerken, zoals gipsen afgietsels van Romeinse beelden en een kopie van de beroemde Laocoöngroep uit de Romeinse oudheid. Allemaal sculpturen waar de Bentvueghels van zouden watertanden. Door de vormgeving van de zalen en variëteit aan objecten geeft deze tentoonstelling vooral een goede globale impressie van de Bentvueghels als schildersgroep en hun interesses (binnen en buiten het schildersatelier). Maar geïndividualiseerde diepgang en verhalen ontbreken.

Kunst / Expo binnenland

Geen vlieg op de muur

recensie: Susan Meiselas in FOMU Antwerpen

De tentoonstelling Mediations in het Antwerpse Fotomuseum focust op een aantal reeksen uit de vijftigjarige carrière van Susan Meiselas. Deze expo toont hoe Meiselas er meesterlijk in slaagt empathie en grotere politieke actie aan elkaar te koppelen in haar werk.

Mediations vangt op lichte toon aan, met de portretten die Meiselas over een periode van vijftien jaar (1975-1990) maakte van een groepje vriendinnen in Little Italy, New York. Vanaf het begin valt op dat ze de mensen die ze fotografeert ook een stem wil geven; ze maakt audio-opnames van interviews met hen en laat hen reageren op hun eigen portret, zoals in de reeks 44 Irving Street. Zelf geeft de fotografe te kennen dat ze steeds op zoek is naar manieren waarop fotografie een dialoog kan worden: “Er is altijd dat ongelijke machtsevenwicht. Hoe doorbreek je dat?[1]

[1] Susan Meiselas, https://fomu.be/expos/susan-meiselas-mediations.

We are people with feelings

Lena on the Bally Box, Essex Junction, Vermont, 1973 © Susan Meiselas / Magnum Photos

In de volgende ruimte wordt de expo al wat ruwer, met de beelden uit de reeks Carnival Strippers die tevens in boekvorm verscheen. Ook in deze reeks bleef Meiselas meerdere jaren in de buurt van de vrouwen die ze fotografeerde. Frappant zijn de portretten van Lena op haar eerste dag als stripper en, twee jaar later, tijdens haar derde seizoen als stripper. Deze opeenvolging van beelden zonder verdere duiding geeft de bezoeker het onbehaaglijke gevoel iets van de veronderstelde miserie van het stripper-zijn te projecteren op Lena, alsof ze in die twee jaar tien jaar ouder zou zijn geworden.

Lena zelf schreef in een brief aan de fotografe dat ze het maken van het boek over ‘the girls’ belangrijk werk vond, omdat men zo de vaak slecht begrepen en fout gerepresenteerde mensen achter de strippers kan ontmoeten. “We are people with feelings. We have a heart, and a brain. We breathe, we fuck, we sleep, we need to eat,” schrijft ze in een groot, onregelmatig handschrift met veel agressieve doorhalingen. Mensen als mensen tonen, het lijkt de kern van Meiselas’ fotografische project. Ook in haar latere, meer politiek geëngageerde werk zal het belang van persoonsnamen in haar werk overeind blijven.

Het leven van een beeld

Zo ging ze tien jaar nadat ze de bekende foto van de tot dan toe anonieme ‘Molotov Man’ nam opnieuw naar hem op zoek en liet ze hem op video getuigen over zijn tot icoon verworden actie tegen het dictatorschap in Nicaragua; een beeld dat zo in het collectieve geheugen staat geprent dat velen de oorsprong ervan wellicht niet meer kennen. Meiselas ging op zoek naar alle mogelijke recuperaties van de foto die zij in 1979 maakte en die er mee voor zorgden dat het beeld in het publieke geheugen gegrift werd. Ze vindt haar Molotov Man in eindeloze variaties terug in de vorm van street art, monumenten en op t-shirts.

Sandinistas at the walls of the National Guard headquarters, ‘Molotov Man’, Estelí, Nacaragua, 1979 © Susan Meiselas / Magnum Photos

Ook haar andere foto’s van de revolutie in Nicaragua worden in grote getale overgenomen en getoond door de massamedia. Haar fascinatie voor die eindeloze reproducties lijkt vele malen groter dan haar frustratie over het kapen van haar beeld, al uit ze wel een bezorgdheid over de keuzes die media nemen wanneer ze een bepaald beeld, vaak ontdaan van context, tonen in plaats van een ander. Het zien van die foto’s in verschillende contexten roept belangrijke vragen op over de impact van beelden.

Een foto van een vrouw die met haar zoontje aan de arm wegrent van een bom heeft, ingekaderd in een wit passe-partout, iets bijna contemplatiefs, alsof we een in de tijd bevroren deel van iemands leven zien. Dezelfde foto, paginagroot afgedrukt en omgeven door tekst en andere beelden van de revolutie, heeft niets meer van die afstand die de foto als kunstwerk heeft. De foto doet een appèl op de toeschouwer. Het stemt tot denken over de macht van beelden en over het machtsmisbruik dat kan ontstaan wanneer een beeld niet in de juiste context wordt geplaatst.

De fotograaf als getuige

Het laatste en meest heftige deel van de tentoonstelling vangt aan met Saddam Husseins genocide op Iraakse Koerden en mondt uit in het tot op heden verder lopende project akaKURDISTAN waarin Koerden over de hele wereld een collectieve identiteit opbouwen aan de hand van hun herinneringen – of het gebrek daaraan, want veel Koerdische families vernietigden uit veiligheidsoverwegingen hun fotoalbums.

Waar fotografen vaak observator blijven, is Meiselas een kunstenaar die actief ingrijpt in wat haar bezighoudt. Zo is ze als fotograaf aanwezig bij de opgraving van massagraven in Noord-Irak en legt ze de hartverscheurende stillevens vast waarin opgegraven kleding een graf herkenbaar moet maken voor eventuele nabestaanden. Door het visueel zichtbaar maken van de graven en massagraven valt het geweld tegen de Koerden niet meer te ontkennen en worden families in staat gesteld te rouwen over hun vermoorde dierbaren.

Susan Meiselas stelt zichzelf en haar camera zowel op macro- als op microniveau ter beschikking van degenen die ze voor haar lens haalt. Haar eigen vraag of ze erin slaagt in dialoog te gaan met haar subjecten is moeilijk te beantwoorden, maar vast staat dat in Meiselas’ werk het leven en de kunst in uitzonderlijk nauw contact staan met elkaar. De tentoonstelling is nog tot 04/06/2023 te bezoeken in FOMU Antwerpen.