Tag Archief van: Rijkmuseum Twenthe

Kunst / Expo binnenland

De sterke vrouwen van Artemisia

recensie: Artemisia. Vrouw & macht

Het is een unieke kans die het Rijksmuseum Twenthe kunstliefhebbers biedt: er zijn nu maar liefst twintig Artemisia’s te bekijken. In totaal zijn zestig werken van haar bekend, dus dat is een hoge score.

Artemisia Gentileschi, Madonna met kind, 1610/11, Olieverf op doek Palazzo Pitti, Galleria Palatina, Florence

Het gaat om Artemisia Gentileschi (1593-na 1653), de Italiaanse schilderes die in Rome het levenslicht zag als dochter van de schilder Orazio Gentileschi en Prudentia Montone, een moeder die overlijdt als zij twaalf jaar is. Ze groeide er op en vluchtte naar Florence nadat ze was verkracht door haar leermeester Agostino Tassi. In Florence trouwde ze en verloor vier kinderen, wat buitengewoon zwaar moet zijn geweest. Ze reisde veel, en deed onder meer ook Londen aan. Uiteindelijk overlijdt ze in Napels.
In elke stad nam ze de stijl die daar gangbaar was over, maar wel met de nadruk op een dramatisch-realistische stijl. De invloed van Caravaggio en een Utrechtse tijdgenoot en caravaggist als Gerard van Honthorst, die ze in Rome had ontmoet, kan echter niet worden ontkend. Het is een invloed die via haar ook verder in de Italiaanse schilderkunst doordrong.

Vrouw & macht
In Enschede wordt aan de titel ‘Artemisia’ ‘Vrouw & macht’ toegevoegd. In de fraaie catalogus, met diepgravende essays en mooie afbeeldingen, wordt kunsthistorica Linda Nochlin aangehaald, die stelt dat de mogelijkheden niet voor het oprapen lagen voor vrouwelijke kunstenaars. Vrouwen hadden minder toegang tot een professionele carrière als schilder dan hun mannelijke collega’s. Een geniale uitzondering vormde volgens de feministe Germaine Greer, Artemisia. In Enschede hangen ze vaak naast elkaar: eenzelfde tafereel geschilderd door Gentileschi en door een mannelijke collega. Misschien kun je de schilderingen van mannen ‘erotisch’ noemen en die van Gentileschi, hoe je het ook wendt of keert, op z’n minst licht erotisch. Het verschil zit hem misschien meer in het feit dat de lichamen bij haar kwetsbaarder lijken en dat ze in de gelaatsuitdrukkingen meer ingehouden emoties legt. De dramatiek is bij zowel Gentileschi als haar mannelijke collegae echter duidelijk aanwezig.

Artemisia Gentileschi, Jaël en Sisera, 1620 olieverf op doek Szépmüvészeti Múzeum/ Museum of Fine Arts, Boedapest

Wat iemand op de stoep van het museum ertoe bracht te vragen of er veel spijkers te zien waren waarmee mannenhoofden werden doorboord. Hij doelde hiermee in het bijzonder op het doek Jaël en Sisera (1620) van Gentileschi dat apart op een wand wordt uitgelicht. Een sterk schilderij in heldere kleuren, zoals we die van bijvoorbeeld Guercino uit Bologna kennen. Ja, is het antwoord, er waren veel spijkers te zien, maar vooral veel sterke vrouwen, zoals Jaël die volgens het Bijbelverhaal Sisera, de legeraanvoerder van de Kanaänieten doodde. En ook, en dat trekt het beeld van een proto-feministe wat recht, heel traditioneel-christelijke taferelen, zoals het in 1979 herontdekte Christus zegent de kinderen (ca. 1628).

Een tussenpositie neemt wellicht Madonna met kind (1610-1611) in. Maria heeft daarop geen hemelse blik, maar is eerder afgebeeld als een figuur uit de Griekse mythologie. Ze is ook niet in het blauw gekleed, zoals te doen gebruikelijk, maar in het paars, wat overigens wel weer een diepere grond heeft; paars is de liturgische kleur van de veertigdagentijd, de tijd voor Pasen. En ook het kindje Jezus heeft niet de vroegwijze, goddelijke trekken die we van hem kennen. En let eens op de voeten die onder het gewaad van Maria uitpiepen…

Artemisia Gentileschi, Christus zegent de kinderen, ca. 1626 Olieverf op doek Arciconfraternita dei Santi Ambrogio e Carlodella Nazione Lombarda, Rome

Door de bijschriften ben je overigens toch al geneigd om op zulke details te letten, zoals de vele (parel)oorbellen, maar welk perspectief je als bezoeker bij deze fraaie expositie ook inneemt, het is door de insteek die is gekozen (vrouwelijke kunstenaar, vergelijking met mannelijke tijdgenoten, aandacht voor détails, fraaie begeleidende catalogus) de eerste geslaagde tentoonstelling in één van de drie programmalijnen die het Rijksmuseum Twenthe gaat volgen: Body Politics over diversiteit en over persoonlijke en groepsidentificatie. Of zoals het in de catalogus heet: ‘Wie mag ik zijn?’ Een groot kunstenares. Het smaakt naar meer!

 

Kunst / Expo binnenland

De sterke vrouwen van Artemisia

recensie: Artemisia. Vrouw & macht

Het is een unieke kans die het Rijksmuseum Twenthe kunstliefhebbers biedt: er zijn nu maar liefst twintig Artemisia’s te bekijken. In totaal zijn zestig werken van haar bekend, dus dat is een hoge score.

Artemisia Gentileschi, Madonna met kind, 1610/11, Olieverf op doek Palazzo Pitti, Galleria Palatina, Florence

Het gaat om Artemisia Gentileschi (1593-na 1653), de Italiaanse schilderes die in Rome het levenslicht zag als dochter van de schilder Orazio Gentileschi en Prudentia Montone, een moeder die overlijdt als zij twaalf jaar is. Ze groeide er op en vluchtte naar Florence nadat ze was verkracht door haar leermeester Agostino Tassi. In Florence trouwde ze en verloor vier kinderen, wat buitengewoon zwaar moet zijn geweest. Ze reisde veel, en deed onder meer ook Londen aan. Uiteindelijk overlijdt ze in Napels.
In elke stad nam ze de stijl die daar gangbaar was over, maar wel met de nadruk op een dramatisch-realistische stijl. De invloed van Caravaggio en een Utrechtse tijdgenoot en caravaggist als Gerard van Honthorst, die ze in Rome had ontmoet, kan echter niet worden ontkend. Het is een invloed die via haar ook verder in de Italiaanse schilderkunst doordrong.

Vrouw & macht
In Enschede wordt aan de titel ‘Artemisia’ ‘Vrouw & macht’ toegevoegd. In de fraaie catalogus, met diepgravende essays en mooie afbeeldingen, wordt kunsthistorica Linda Nochlin aangehaald, die stelt dat de mogelijkheden niet voor het oprapen lagen voor vrouwelijke kunstenaars. Vrouwen hadden minder toegang tot een professionele carrière als schilder dan hun mannelijke collega’s. Een geniale uitzondering vormde volgens de feministe Germaine Greer, Artemisia. In Enschede hangen ze vaak naast elkaar: eenzelfde tafereel geschilderd door Gentileschi en door een mannelijke collega. Misschien kun je de schilderingen van mannen ‘erotisch’ noemen en die van Gentileschi, hoe je het ook wendt of keert, op z’n minst licht erotisch. Het verschil zit hem misschien meer in het feit dat de lichamen bij haar kwetsbaarder lijken en dat ze in de gelaatsuitdrukkingen meer ingehouden emoties legt. De dramatiek is bij zowel Gentileschi als haar mannelijke collegae echter duidelijk aanwezig.

Artemisia Gentileschi, Jaël en Sisera, 1620 olieverf op doek Szépmüvészeti Múzeum/ Museum of Fine Arts, Boedapest

Wat iemand op de stoep van het museum ertoe bracht te vragen of er veel spijkers te zien waren waarmee mannenhoofden werden doorboord. Hij doelde hiermee in het bijzonder op het doek Jaël en Sisera (1620) van Gentileschi dat apart op een wand wordt uitgelicht. Een sterk schilderij in heldere kleuren, zoals we die van bijvoorbeeld Guercino uit Bologna kennen. Ja, is het antwoord, er waren veel spijkers te zien, maar vooral veel sterke vrouwen, zoals Jaël die volgens het Bijbelverhaal Sisera, de legeraanvoerder van de Kanaänieten doodde. En ook, en dat trekt het beeld van een proto-feministe wat recht, heel traditioneel-christelijke taferelen, zoals het in 1979 herontdekte Christus zegent de kinderen (ca. 1628).

Een tussenpositie neemt wellicht Madonna met kind (1610-1611) in. Maria heeft daarop geen hemelse blik, maar is eerder afgebeeld als een figuur uit de Griekse mythologie. Ze is ook niet in het blauw gekleed, zoals te doen gebruikelijk, maar in het paars, wat overigens wel weer een diepere grond heeft; paars is de liturgische kleur van de veertigdagentijd, de tijd voor Pasen. En ook het kindje Jezus heeft niet de vroegwijze, goddelijke trekken die we van hem kennen. En let eens op de voeten die onder het gewaad van Maria uitpiepen…

Artemisia Gentileschi, Christus zegent de kinderen, ca. 1626 Olieverf op doek Arciconfraternita dei Santi Ambrogio e Carlodella Nazione Lombarda, Rome

Door de bijschriften ben je overigens toch al geneigd om op zulke details te letten, zoals de vele (parel)oorbellen, maar welk perspectief je als bezoeker bij deze fraaie expositie ook inneemt, het is door de insteek die is gekozen (vrouwelijke kunstenaar, vergelijking met mannelijke tijdgenoten, aandacht voor détails, fraaie begeleidende catalogus) de eerste geslaagde tentoonstelling in één van de drie programmalijnen die het Rijksmuseum Twenthe gaat volgen: Body Politics over diversiteit en over persoonlijke en groepsidentificatie. Of zoals het in de catalogus heet: ‘Wie mag ik zijn?’ Een groot kunstenares. Het smaakt naar meer!