Liberal education is een Amerikaans verschijnsel. In de titel van Zakaria’s boek wordt het vertaald met ‘geesteswetenschappen’ maar het is meer dan dat: ook sociale en exacte wetenschappen, zoals wiskunde, horen bij het curriculum. Behalve in de titel wordt ‘liberal education’ in het boek dan ook niet vertaald.

Denken en schrijven

Wat zijn de voordelen van zo’n liberal education? Fareed Zakaria, onder andere columnist bij The Washington Post en presentator bij CNN, noemt er drie. Ten eerste leer je denken en, zo benadrukt Zakaria, schrijven. Die twee zijn volgens hem onlosmakelijk met elkaar verbonden: ‘Als je gedwongen wordt om duidelijk te schrijven, betekent dat automatisch dat je duidelijk moet denken.’ Zakaria, die zijn brood verdiend met schrijven, spreekt uit eigen ervaring: ‘pas als ik ga schrijven, weet ik wat ik van een bepaald onderwerp vind’.

Zakaria zoekt – en vindt – bevestiging voor zijn standpunt in het bedrijfsleven. Zo haalt hij Norman Augustine, CEO van Lockheed Martin, aan die zegt tot de conclusie te zijn gekomen dat ‘iemands vermogen zijn of haar gedachten duidelijk op papier te zetten een van de voorwaarden was voor een carrière in de hoogste echelons’.


Spreken en leren

Het tweede grote voordeel van een liberal education is dat je leert in het openbaar te spreken. In de klassieke oudheid stond de retorica hoog in aanzien. In de afgelopen eeuwen werd met de komst van de boekdrukkunst het gesproken woord naar de achtergrond gedrukt. Met boeken kon je immers veel meer mensen bereiken. Door opkomst van de video, en met name sinds het internet, maakt het gesproken woord weer een come-back.

Als laatste grote voordeel noemt hij het feit dat je leert hoe je moet studeren: ‘Ik realiseer me nu pas dat het dit is wat ik echt heb meegekregen van de universiteit, meer dan welke feitelijke kennis ook: dat ik weet hoe ik zelf iets kan leren.’ Nauwkeurig lezen, bronnen zoeken, hypotheses bewijzen of ontkrachten en de aannames of vooroordelen van auteurs blootleggen: onmisbare kwaliteiten voor een goede lezer. De Nederlandse historicus Willem Otterspeer zei eens dat je in je leven twee keer leert lezen: een keer op de basisschool en een keer op de universiteit waar je leert wat echt lezen is.


Onmisbaarheid

Wat heb je aan deze voordelen op de arbeidsmarkt? Heel veel, meent Zakaria. De hedendaagse economie verandert zo snel dat als je bijvoorbeeld tien jaar geleden computercodes hebt leren schrijven, je nu alweer heel iets anders moet kunnen, namelijk: apps bouwen. Dat je snel nieuwe dingen onder de knie krijgt en je snel aanpast: dát is de kwaliteit die je in de eenentwintigste eeuw moet bezitten.

Natuurlijk pleit Zakaria er ook niet voor dat iedereen uitsluitend een liberal education moet gaan volgen. Technici en programmeurs zijn bijvoorbeeld onmisbaar. Maar liberal education is evengoed onmisbaar, zo luidt het pleidooi van dit boek. De succesvolle bedrijven van vandaag zijn een combinatie van beide richtingen. Zo legde voormalig CEO van Apple, Steve Jobs, uit dat ‘het in het DNA van Apple verankerd ligt dat technologie alleen niet genoeg is. Alleen als technologie gekoppeld is aan de liberal arts én humaniora, levert ze iets op dat ons hart doet opspringen.’

En denk aan Facebook. Oprichter Mark Zuckerberg is een klassieke liberal arts-student: buiten dat hij een passie had voor computers leerde hij Oudgrieks en studeerde psychologie. Zuckerberg heeft internet getransformeerd van een gebied waarin iedereen anoniem was en wilde zijn, naar een domein van vrijwillige persoonlijke openheid. Zoals Zuckerberg zelf zegt, is Facebook ‘niet alleen technologie, maar vooral ook psychologie en sociologie.’

Overtuigend

Zakaria is zelf ook een duidelijk bewijs van de meerwaarde van liberal education. Zijn betogen, of die nu in sprekende of schrijvende vorm gegoten zijn, zijn altijd helder en precies – hetgeen ongetwijfeld heeft bijgedragen aan zijn succes. Ook dit boek is een uiterst leesbaar én overtuigend betoog dat ook in Nederland, waar de geesteswetenschappen steeds meer geld en plaats in moeten leveren ten gunste van de bètawetenschappen, nodig gehoord moet worden.

Sebastiaan de Vet is een planeetonderzoeker, en dat klinkt even opwindend als het in werkelijkheid is. Van zijn verhalen over maankraters, asteroïden en ijsplaneten krijg je gegarandeerd rode oortjes. Zeker wanneer hij erin slaagt om hier en daar zijn betoog met wat poëzie te verrijken. Neem nu deze beschrijving van de Krijt-Paleogeengrens:

‘De overgang tussen twee geologische tijdvakken. Dit is het geologisch equivalent van de overlijdensakte van de dinosaurussen. In de groeve van de Geulhemmerberg is die als een grijszwarte rouwband afgetekend in het lichtgele kalksteen. Onder de zwarte band leefden de dinosaurussen nog, erboven zijn ze dood.’

Verkillend, dergelijke anekdotes, en net daarom zo passend: De Vet beschrijft het universum als groots, koud en meedogenloos, waarin voortdurend verrassende dingen gebeuren. Zo blijkt de maan – waarvan we nog altijd niet zeker weten hoe ze ontstond – zich steeds verder van de aarde te verwijderen, bevinden zich op de Jupitermaan Io 150 actief werkende vulkanen, en bestaat er een doemscenario waarbij Mercurius uit zijn baan zou worden getrokken en met andere planeten in botsing komt. Geen wonder dat de 17e-eeuwse wis- en natuurkundige Blaise Pascal ooit verzuchtte dat de eeuwige stilte van die eindeloze ruimte hem met angst vervulde.

MacGyver

Een boek als Praktisch planeetonderzoek voor de zaterdagochtend kan, door de vele beschrijvingen van planeten en ruimtelijke fenomenen als ‘kometen die gitzwarte ijsbergen zijn’, eigenlijk niet zonder een degelijk fotokatern. En die ontbreekt hier, wat bijzonder jammer is. Zeker wanneer blijkt dat er – nogal kinderlijke – illustraties worden gebruikt om de zelf uit te voeren experimenten, telkens op het einde van een hoofdstuk, te illustreren. Proefjes die het boek een wat ongemakkelijke spagaat doen maken: de tekst is té moeilijk voor middelbare schoolstudenten, maar de experimenten lijken wel duidelijk op die doelgroep gericht. Volwassen lezers zie ik niet gauw opstaan uit hun stoel en MacGyver-gewijs aan de slag gaan met schroevendraaiers, campingpitjes en ijzerzagen.