In de waardering van literatuur ligt de nadruk doorgaans op de auteur en diens vaardigheden. De rol van de lezer lijkt evident en zodoende wordt daar maar al te vaak aan voorbij gegaan volgens Young. In De goede lezer legt hij aan de hand van een zestal Aristoteliaanse deugden – weetgierigheid, geduld, moed, trots, matigheid en rechtvaardigheid – uit wat er van lezers verwacht mag worden wanneer ze een boek ter hand nemen. Young laat zien dat de van oudsher Griekse deugden nog uiterst relevant zijn.

Rechtvaardig lezen

Waar de meeste lezers zich wel iets zullen kunnen voorstellen bij weetgierigheid en geduld als vereisten voor een goede lezer, lijken de overige vier deugden wat lastiger om te duiden. Gelukkig zijn Youngs voorbeelden goed gekozen. Neem bijvoorbeeld Virginia Woolfs lezing van James Joyce’s Ulysses. Aanvankelijk was Woolf niet te spreken over Joyce’s onderneming en omschreef ze de roman als ‘het bewuste, berekenende onfatsoen van een wanhopige.’ Pas op latere leeftijd komt ze tot inkeer en herkent ze het talent van Joyce.

Het voorbeeld is volgens Young illustratief voor de deugd rechtvaardigheid. Woolf is volgens de filosoof geen onrechtvaardige lezer geweest maar enkel te gehaast of te trots. Waar ze in Joyce misschien eerder een rivaal zag, weet ze hem uiteindelijk als collega te waarderen. Zo kan het ook met eigen leeservaringen gaan. Je kunt te jong zijn voor een tekst, hem met een bepaalde bril op lezen of simpelweg niet alles eruit halen. Het is echter niet rechtvaardig de tekst en de auteur hierop af te rekenen, zoals sommige recensenten doen. Met een ontvankelijke en kritische houding dient de lezer de inspanningen van de auteur te erkennen, aldus Young.

Gevarieerde voorbeelden

De canon waar Young uit put is zeer divers: moeiteloos springt hij van H.P. Lovecraft naar Friedrich Nietzsche en van Jorge Louis Borges naar Star Trek-fictie. Dit brede palet werkt verfrissend. Niet iedere auteur komt er overigens vlekkeloos vanaf: Dan Brown wordt flink door het slijk gehaald om zijn voorspelbare plots, platte personages, voor de hand liggende metaforen en incorrect bronnengebruik. Het lezen van De Da Vinci Code zou dan ook niets meer zijn dan de bereidheid van de lezer om doelloos te lijden. Geen onterechte gewaarwording misschien, maar het draagt weinig bij aan Youngs betoog.

Al met al vormt De goede lezer een eerbetoon aan de lezer. Het is een prettig gevoel als lezer gewaardeerd te worden en een actieve rol toebedeeld te krijgen. Youngs liefde voor lezen en literatuur is er een waardoor je je graag laat meeslepen.

Raspails boek verscheen al in 1973 maar werd nu pas naar het Nederlands vertaald. De reden ligt voor de hand: in het boek zetten een miljoen arme Indiërs per boot koers richting Europa. Daarmee is het boek, zoals men dat placht te zeggen, hoogst actueel.

Actualiteit is echter een journalistieke norm, geen literaire. Door De ontscheping op zijn actualiteitswaarde te beoordelen, beoordelen we het werk met normen uit de journalistiek – en dat leidt onvermijdelijk tot een oppervlakkige perceptie. De cruciale vraag is of het boek meer waarde heeft dan actualiteitswaarde?

Waarden


Dat antwoord is kort gezegd: ja. Raspail houdt het Westen een spiegel voor: wat zijn de door ons zo gekoesterde idealen als vrijheid, gelijkheid en broederschap, ons werkelijk waard? Houden ze stand als ze op de proef worden gesteld?

Raspail zet fictie in om de houdbaarheid van deze waarden te testen. In het verhaal kloppen de ‘verworpenen der aarde’ op de deur van Europa en komen ze die vrijheid, gelijkheid en broederschap, de door westerlingen gedragen idealen, letterlijk opeisen.

Invasie

Met een vloot van zo’n honderd schepen zetten een miljoen Indiërs koers richting het paradijs, dat wil zeggen: Europa. Ze komen uiteindelijk in Frankrijk aan, het land van de verklaring van de rechten van de mens. Raspail beschrijft hoe na de instroom de anarchie uitbreekt en het land overgenomen wordt door een bont gezelschap van de zojuist aangekomen Indiërs, andere gekleurde minderheden en blanke ‘collaborateurs’. Met deze succesvolle ‘inname’ als voorbeeld, zetten miljoenen andere armen koers richting Europa, waarmee de westerse beschaving ten einde komt.

De westerse beschaving wordt in dit boek vaak gekoppeld aan etniciteit. De veelvuldig aangehaalde strijd om het behoud van het blanke ras, voelt wat ongemakkelijk aan. Maar Raspail is er niet op uit om de lezer zich ‘gemakkelijk’ te laten voelen. Hij wil provoceren en de lezer aan het denken zetten.

Politiek tractaat

Daarin slaagt hij slechts gedeeltelijk. Het idee – het toetsen van gekoesterde idealen door ze tot de uiterste consequentie door te trekken – is een sterke kritiek op goedkope idealen die neerkomen op ‘een liefde die niets kost’ (Gerard Reve). In Raspails verhaal blijkt Europa wel bereid de kosten te dragen voor hun liefde, maar bezwijken ze onder de lasten. Willen we het daar op aan laten komen?

Maar dat deze kritiek niet goed uit de verf komt, ligt aan de uitwerking. Het boek is een politiek traktaat dat om opportunistische reden in fictie-vorm is gegoten. De karakters zijn ééndimensionale pionnen in zijn politieke schaakspel, geen serieuze karakters die je leert kennen en doorgronden. Raspail zet de linkse opiniemakers met een hoog stropop-gehalte natuurlijk schaakmat.

De ontscheping is een schaakbord waarin ‘links’ tegen ‘rechts’ speelt maar waar de schrijver ook de zetten van de tegenstander doet. Wie er wint, laat zich raden.