Johan Simons kijkt zowel achteruit als vooruit

Het uitgeven van de boekjes en het opnieuw brengen van oude stukken zijn echter niet als afscheid bedoeld. Het kan beter worden gezien als klantenbinding; de zes boekjes, die elk een ander aspect van ZT Hollandia belichten, worden gratis onder geïnteresseerden verspreid en de beslissing om oude stukken te hernemen komt vooral voort uit een behoefte om het publiek te behagen. In een gesprek in het Groningse Kruithuis zei Johan Simons hierover: ‘Er is te veel mislukt werk in de Nederlandse theaters. Als het publiek die stukken ziet, is dat slechte reclame; het schaadt dan de naam van het gezelschap. Deze drie stukken zijn goede stukken. Door ze te hernemen, versterken we de band met het publiek.’ De mensen die de successtukken van het verleden hebben gemist, worden nu in de gelegenheid gesteld ze alsnog te zien.

Geeuwen

Dat het hernemen echter ook verkeerd kan uitpakken, blijkt bij La musica twee (gezien op 30 januari in de Stadsschouwburg Groningen). Het stuk, dat twaalf jaar geleden opgevoerd werd, draait rond een gescheiden man en vrouw. Ze ontmoeten elkaar in een hotel in een Franse provinciestad en praten over het verleden en de toekomst. De twee houden bewust afstand; zij die zo lang samen zijn geweest, vousvoyeren elkaar nu. Een enkele keer breekt per ongeluk een ‘jij’ tussen het formele ‘u’ door, maar de man en vrouw hernemen de veilige afstand dan weer snel. Hoewel de tekst van Marguerite Duras mooi is en Betty Schuurman en Jeroen Willems erg goed spelen, slaat de spanning tussen de twee personen nooit over naar het publiek. Tekenend was een man zich na afloop van de voorstelling in Groningen vertwijfeld afvroeg of hij echt de enige was die het een goed stuk vond. Om hem heen waren hoofdzakelijk mensen die hun geeuwen buiten de donkerte van de zaal trachtten te onderdrukken.

Maatschappijkritiek

De lauwe reacties op La musica twee stonden in schril contrast met de aanhoudende staande ovatie die de acteurs van De bitterzoet twee avonden eerder van het Groningse publiek kregen. Dit familiedrama is van zo’n verbluffende kwaliteit dat het verdient om als ware het een productie van Joop van den Ende tot in het oneindige te worden gespeeld. Het mooie aan De bitterzoet is dat het een breed stuk met veel invalshoeken is. Huwelijkse problemen, de vage grens tussen Goed en Kwaad, angst voor buitenlanders, vragen over schuld en onschuld, naastenliefde en sterke maatschappijkritiek; het zijn allemaal kanten van hetzelfde stuk.

Verlangen naar vroeger

Een voor Johan Simons ZT Hollandia typerend aspect is het politieke engagement. Toen De bitterzoet vijf jaar geleden werd opgevoerd, gold het vooral als een waarschuwing voor de dreigende verrechtsing in de Nederlandse samenleving. Nu we in het post-Fortuyn tijdperk leven en de maatschappij veel rechtser is dan de makers destijds durfden te vrezen, heeft het stuk een nieuwe functie gekregen. Waar het destijds mensen voor rechts populisme waarschuwde, maakt hetzelfde stuk nu ook de achterliggende sentimenten inzichtelijk. De meeste mensen stemmen niet op extreem-rechts omdat ze vinden dat buitenlanders in kampen moeten worden gestopt, maar omdat ze in een naïef verlangen naar ‘vroeger’ leven.

Mephisto

Neem bijvoorbeeld vader Broex, een van de hoofdfiguren uit De bitterzoet. Hij heeft nooit problemen gehad met buitenlanders, maar sluit zich toch aan bij het Nationale Front. Zijn motivatie is dat alles weer moet worden als vijf jaar geleden. Toen was zijn dochter een levendige kunstacademiestudente; nu ligt ze in coma en zijn haar ouders, die haar verzorgen, constant aan huis gebonden. In zijn onnozele verlangen naar het betere vroeger is vader Broex lid geworden van het Nationale Front. Als de Duivel hem op een avond de glorieuze toekomst van kampen vol buitenlanders toont, schrikt de goede vader echter; dat heeft hij nooit gewild. Nederland weer maken als vroeger en voorkomen dat buitenlanders in overtal raken, dat was slechts het in zijn ogen lovenswaardige doel. Toestanden als in de Tweede Wereldoorlog wilde hij zeker niet. Na dit enthousiasme van Mephisto besluit vader Broex zijn lidmaatschap van het Nationale Front op te zeggen.

Elementaire deeltjes

Het stoort Johan Simons dat er Nederland zo weinig belangstelling voor politiek theater is. Hij wil het publiek raken met zijn stuken, ze dwingen na te denken over actuele problematiek. In een land als Duitsland, waar ZT Hollandia ook vaak heeft gespeeld, wordt dat veel meer gewaardeerd. Ook in Gent hoopt hij meer respect te krijgen. Het controversiële denken van de Duitse filosoof Peter Sloterdijk en de Franse auteur Michel Houellebecq zullen in de toekomst een belangrijke inspiratiebron voor zijn stukken zijn. Zo heeft Simons al vergevorderde plannen voor een toneelbewerking van Houellebecqs boek Elementaire deeltjes.

Voor het echter zo ver is, kunnen we nog een jaar lang van hem in Nederland genieten. Dit seizoen nog de herneming van De Leenane trilogie en een nieuwe uitvoering van Shakespeares Richard III en daarna het (voorlopig) laatste jaar van Simons in Nederland.