Allure aan de Amstel

Het contact tussen Veen en Piotrovski ontstond begin jaren negentig tijdens de voorbereiding van de tentoonstelling over de Scythen in de Nieuwe Kerk. Het klikte meteen tussen de twee. In de inleiding van de catalogus bij een latere tentoonstelling Liefde uit de Hermitage (2003) spraken ze zelfs van liefde op het eerste gezicht. Piotrovski was gul met bruiklenen ten behoeve van tentoonstellingen in De Nieuwe Kerk en Veen richtte ter ondersteuning van restauratieprojecten in St. Petersburg in 1994 de Stichting Vrienden van de Hermitage op. Met deze samenwerking en de vriendschap kwam een aantal dingen samen: Piotrovskis plannen om onder de noemer ‘Greater Hermitage’ zijn museum internationaal meer op de kaart te zetten en het verzoek van de Diaconie der Hervormde Gemeente aan Veen om mee te denken over een mogelijke culturele bestemming voor het zeventiende-eeuwse complex Amstelhof dat niet meer voldeed aan moderne eisen voor haar functie als verpleeghuis.

Van verpleeghuis tot ambassade
De vier vleugels van het classicistische Amstelhof omsluiten een grote binnentuin. Oorspronkelijk waren er in de zijvleugels ook nog twee smalle binnenhoven, maar deze zijn in de negentiende eeuw overkapt en bebouwd. Het complex heeft een souterrain, twee verdiepingen en een zolder. Uiteindelijk behield het, langer dan gepland, tot in 2007 zijn oorspronkelijke functie als verpleeghuis. Het negentiende-eeuwse gebouw Neerlandia dat naast het Amstelhof aan de Nieuwe Herengracht gelegen is kwam al wel eerder beschikbaar. In 2004 werd daar al een kleine voorpost geopend waar inmiddels al tien kleine tentoonstellingen hebben plaatsgevonden. Straks wordt daar een kindermuseum gevestigd dat  zo’n twintigduizend Amsterdamse kinderen per jaar moet gaan bedienen.

De meest voor de hand liggende methode voor Piotrovski om zijn museum onder de aandacht te brengen is via tentoonstellingen. Bovendien kan de Hermitage in St. Petersburg zelf slechts een klein percentage van haar collectie tonen. Satellietmusea zorgen voor meer expositiemogelijkheden en daarbij voor een structurele bron van inkomsten en promotie voor het moedermuseum. Inmiddels heeft de Hermitage al vestigingen in Londen en Las Vegas geopend. Ook voor de vestigingsstad heeft een satelliet voordelen. Met de wereldberoemde collectie haalt Amsterdam een publiekstrekker in huis. Meer specifiek draagt de instelling bij aan de ontwikkeling van het oostelijk deel van het centrum. Het is de bedoeling dat nabij gelegen culturele instellingen hier van gaan profiteren. Inhoudelijk speelt voor beide partijen vooral de uitwisseling tussen Nederland en Rusland een rol. ‘De dependances in Las Vegas en Londen zijn onze consulaten-generaal, die in Amsterdam wordt onze ambassade’ zei Piotrovski bij de opening van Neerlandia in 2004.

Een kijkje in het ‘nieuwe’ gebouw

Om alvast een tipje van de sluier op te lichten van hoe deze ambassade eruit zal gaan zien werd op 8 april een voorbezichtiging georganiseerd. De verbouwing, naar ontwerp van Hans van Heeswijk, is zo goed als klaar en er wordt inmiddels hard gewerkt aan de afwerking van het gebouw en de voorbereiding voor de inrichting van de eerste tentoonstelling. Tientallen journalisten en fotografen druppelen een voor een de grote tentoonstellingsvleugel aan de zijde van de Nieuwe Herengracht binnen. De vloeren zijn afgedekt met karton en in het midden van de zaal staan materialen opgestapeld. Bovenop een steiger is iemand bezig om zilverfolie op de wand aan te brengen. Wat meteen opvalt is hoe groot en licht de ruimte is. Wat eens twee bedompte verdiepingen waren is een hoge open ruimte geworden met natuurlijk licht van boven.

De rondleiding door de rest van het gebouw laat zien dat ook daar de nadruk heeft gelegen op het aanbrengen van meer licht en lucht in de ruimte. Dat blijkt bij de opengewerkte trappenhuizen die de verdiepingen met elkaar verbinden, de doorkijkjes vanaf de galerijen en de ramen die zicht bieden op de omliggende grachten en de binnentuin. De inrichting van zowel de tentoonstellingszalen als publieksruimten is modern en ontworpen door Merx + Girod Architecten. Aan de Amstelzijde wordt een aantal ruimten in oude luister teruggebracht, waaronder de kerkzaal en de regentenkamer. Voor deze laatste ruimte werd het oorspronkelijk meubilair teruggevonden in de collectie van het Amsterdams Historisch Museum. De ruimten zullen gebruikt gaan worden voor speciale gelegenheden. ‘Allure’ dat is wat het geheel volgens Veen moet gaan uitstralen.

‘Er zit geen roebel in het project’ laat hij weten, om een onafhankelijke positie te behouden. Met een klinkende naam als de Hermitage in combinatie met een prachtige locatie en de goede reputatie van Veen was het vinden van sponsors waarschijnlijk niet moeilijk. Van de kredietcrisis wordt vooralsnog geen hinder ondervonden. Twee jaar geleden werden de contracten al gesloten, voor vijf jaar vanaf 2009 en met een optie voor nog eens vijf jaar. Het VSB fonds heeft zich nadrukkelijk verbonden met het kindermuseum. Stichting Hermitage aan de Amstel vormt het bestuur, de organisatie wordt uitbesteed aan de Stichting Producties De Nieuwe Kerk en Hermitage Amsterdam. Veen blijft voorlopig directeur van beide instellingen. Op de vraag of dat niet een hele heftige baan is grapt Veen: ‘straks heb ik twee mooie kantoren’. Maar dan serieus, ‘het zou niet verstandig zijn de organisatie nu te veranderen’. Vanaf het begin zijn de organisaties gekoppeld en wordt het personeel voor beide instellingen ingezet. ‘Als ik met pensioen ga zien we wel weer verder’.

Opening met Russische hofcultuur

Het uitgangspunt voor de tentoonstellingen is dat ze complementair zijn aan het reeds bestaande Amsterdamse aanbod. De uitspraak ‘Wat we kunnen vervoeren krijgt u te zien’, die Piotrovski in 1998 bij de presentatie van het project deed is later dan ook enigszins genuanceerd. Veen wil de bestaande instellingen niet voor de voeten lopen. Desondanks biedt de collectie genoeg andere mogelijkheden om enkele decennia lang tentoonstellingen te kunnen organiseren.

Op 19 juni wordt, ruim elf jaar na het aanzoek in de binnentuin, de Hermitage Amsterdam onder toeziend oog van tal van Nederlandse en Russische hoogwaardigheidsbekleders – waaronder Koningin Beatrix en de Russische president Dmitri Medvedev – officieel geopend. Een dag later gaat de Hermitage open voor publiek met het Witte Nacht Festival. De tentoonstelling Aan het Russische hof, Paleis en protocol in de negentiende eeuw zal dan de hele nacht geopend zijn en opgeluisterd worden met concerten. In de twee grote tentoonstellingsvleugels komen de audiëntie en het bal centraal te staan. Daarnaast zijn er kleinere presentaties in de kabinetten die gericht zijn op onder meer St. Petersburg en de Tsaren en hun families. Aan de hand van onder meer schilderijen, foto’s, meubelstukken, kleding en accessoires – de teller voor het aantal objecten staat momenteel op 2224 – zal niet alleen een beeld geschetst worden van de rijkdom van de hofcultuur van de tsaren maar ook van de rijkdom van de Hermitage in St. Petersburg.