Kunst / Achtergrond
special:

Manet en de zee

.

~

Het eerste werk dat wordt getoond is De slag tussen de USS Kearsarge en de CSS Alabama uit 1864, het is de verbeelding van een moment uit de Amerikaanse burgeroorlog. In juni 1864 werd de Alabama voor de Franse kust bij Cherbourg door de Kearsarge tot zinken gebracht. Manet’s zeeslag was een onderwerp dat veel aandacht trok bij het Franse publiek. Gedurende een maand hing het werk van in de etalage van een galeriehouder in Parijs en werd het bewonderd door drommen toeschouwers.

Overtuigd rebel

Het onderwerp van het schilderij is bijzonder.Weinig andere schilders hielden zich bezig met contemporaine politieke gebeurtenissen (al waren Courbet en Millet reeds bekend met hun schilderijen van boeren en arbeiders). Het zal aan de politieke interesse van de schilder hebben gelegen dat hij voor dit onderwerp koos, Manet was naast schilder namelijk ook overtuigd socialist en rebel.
Zo schilderde hij in 1867, drie jaar na de slag tussen de twee Amerikaanse schepen, De terechtstelling van Keizer Maximiliaan. Met de hulp van de troepen van Napoleon III werd Maximiliaan, de Aartshertog van Oostenrijk, uitgeroepen tot keizer van Mexico in de hoop een vazalstaat te stichten in de Nieuwe Wereld. Maar zodra de Franse troepen zich terugtrokken werd de nieuwe keizer gevangengenomen en geëxecuteerd door Mexicaanse nationalisten.

~

In 1868 zou Manet nog enkele schilderijen maken van de slag tussen de USS Kearsarge en de CSS Alabama die ook allen op de tentoonstelling te zien zijn. Ze getuigen van de interesse die Manet had voor eigentijdse ontwikkelingen in de politiek.

Het verleden

Ondanks zijn interesse in de moderne geschiedenis baseerde Manet zijn schilderij op grote voorbeelden uit het verleden. In de zaal waar ook De slag tussen de USS Kearsarge en de CSS Alabamahangt, zijn schilderijen te zien van onder andere Ludolf Backhuysen, Willem van de Velde de Jongere en Lois-Gabriel-Eugène Isabey. Werken uit de zeventiende tot en met halverwege de negentiende eeuw van schilders die zich bezighielden met het schilderen van zeegezichten en visserstaferelen.
Manet heeft de kunst van voor zijn tijd zichtbaar goed bestudeerd, hij bezocht het Louvre en zag daar de zeegezichten van de zeventiende-eeuwse Hollanders. In Frankrijk stond het zeegezicht in het begin van de negentiende eeuw in grote belangstelling. De invloed van het verleden is dan ook goed te zien in Manets eerste schilderij met een nautisch onderwerp, al gebruikte hij in tegenstelling tot zijn voorbeelden veel helderder kleuren en hanteerde hij een lossere penseelstreek.

Parijs Manets vriendin Berthe Morisot kon zich niet voorstellen dat Manet ooit ergens anders zou wonen dan in Parijs. Hij had namelijk een hekel aan het platteland en hij had tot dan toe nauwelijks landschappen geschilderd.
Dat hij zijn eerste zeeschilderij had gemaakt lag niet aan zijn liefde voor de natuur; het kwam voort uit zijn politieke interesse. Het schilderij is dan ook geen ooggetuigenverslag, maar een reconstructie op basis van afbeeldingen in de krant. Manet zou toen hij de Kearsarge in het echt zag hebben opgemerkt dat hij verbaasd was dat hij het schip in zijn schilderij zo dicht had benaderd.
Ondanks zijn liefde voor de stad, maakte Manet toch zo’n dertig schilderijen van de zee. En niet allemaal met een politiek onderwerp. Hoe is dit mogelijk?

nieuwe tijden

~


Vlak nadat Manet De slag tussen de USS Kearsarge en de CSS Alabamavoltooid had, ging hij op vakantie naar Boulogne-sur-Mer, een badplaats die hij kende vanuit zijn jeugd. Hij maakte er schetsen van het mondaine badleven en werkte deze schetsen uit in zijn atelier in Parijs.
In 1865 leerde Manet de schilder Monet kennen, toen laatstgenoemde zijn werk voor het eerst in Parijs tentoonstelde. De twee raakten bevriend en stimuleerden elkaar. Manet inspireerde de jonge kunstenaar om met helderder kleuren te werken, terwijl die Manet op zijn beurt aan het schilderen in de buitenlucht probeerde te krijgen. In de tentoonstelling hangen daarom ook zeetaferelen van Monet die zijn geïnspireerd op het kleurgebruik van zijn oudere vriend. Maar in de tentoonstelling wordt niet duidelijk waarom Manet tot het schilderen van zeegezichten kwam. In de jaren nadat de twee kunstenaars elkaar ontmoetten heeft Manet enkel nog de slag tussen de Kearsarge en de Alabama een paar keer geschilderd en één keer een scheepsdek.
In de jaren zeventig kwam het impressionisme op, kunstenaars als Renoir, Monet en Berthe Morisot gingen over op een lossere schilderstijl, helderdere kleuren en het werken in de buitenlucht. Ook Manet ging in deze periode langzaam over op het werken en plein air en schilderde zijn eerste zeegezichten direct naar de natuur. Bij technisch onderzoek van sommige schilderijen uit deze periode zijn zandkorrels gevonden in het verfoppervlak. Al had hij eind jaren zestig ook al enkele schetsen gemaakt die hij later in zijn atelier zou uitwerken.

Tussenpozen

~


Het zou na deze periode (eind jaren zestig, begin jaren zeventig) bijna tien jaar duren voordat Manet weer zeeschilderijen zou maken, het waren De ontsnapping van Rochefort, de grote studie uit 1880-´81 en De ontsnapping van Rochefort uit 1881-´82.
Rochefort was een radicaal politicus en journalist die in 1871 deel uit had gemaakt van de Franse Commune. Het schilderij van Manet gaat over de ontsnapping van Rochefort uit een Franse strafkolonie. Het is dus weer een politiek schilderij dat Manet schilderde en is niet direct naar de werkelijkheid gemaakt.
Alleen begin jaren zeventig maakte Manet in de buitenlucht schilderijen met de zee als hoofdonderwerp. Op eerder en later geschilderde werken is de zee slechts decor voor politieke gebeurtenissen. Zo zijn er drie periodes te onderscheiden (met grote tussenpozen van enkele jaren) waarin Manet zeeschilderijen maakte. In de tentoonstelling wordt echter gesuggereerd dat Manet naast al zijn andere schilderijen een klein maar gedegen oeuvre van zeeschilderijen opbouwde. En dit is niet correct.
Toegegeven, er zijn mooie schilderijen van Manet te bewonderen op deze tentoonstelling. Maar hoe de schilder zich ontwikkelde binnen het genre wordt niet getoond.
De makers van de tentoonstelling lijken zich bewust van de hiaten binnen de expositie. Die gaten proberen ze te dichten door er werk van vele andere kunstenaars bij te betrekken. Voorbeelden vóór, en navolgers ván Manet, die uiteindelijk enkel dienen als de stopverf van een binnenhuisschilder.