Kunst / Achtergrond
special: Kunst+Techniekprijs 2009 - Edwin van der Heide

Parallelle werkelijkheid

In de Deventer Bergkerk kun je ruimte horen. Bezoekers met koptelefoon op het hoofd en een geheimzinnig kastje in de hand dwalen door de grote basiliek. Het is de nieuwe en speciaal voor de Bergkerk vervaardigde installatie Coils van Edwin van der Heide. Aan deze veelzijdige kunstenaar werd 12 november jl. de jaarlijkse Kunst+Techniekprijs toegekend. 8WEEKLY was bij de uitreiking en sprak met hem.

van Edwin van der Heide. Aan deze veelzijdige kunstenaar werd 12 november jl. de jaarlijkse Kunst+Techniekprijs toegekend. 8WEEKLY was bij de uitreiking en sprak met hem.

<br />


In 2001 riep ingenieursbureau Witteveen+Bos de jaarlijkse Kunst+Techniekprijs in het leven om de relatie tussen kunst en techniek te stimuleren. Sindsdien selecteert een vakjury elk jaar een kunstenaar die op bijzondere wijze beide disciplines verenigt. De prijs bestaat uit een bedrag van 15.000 euro, een tentoonstelling en een publicatie in boekvorm. Na bekende voorgangers als Theo Jansen, John Körmeling en Marnix de Nijs is dit jaar de eer aan duizendpoot Edwin van der Heide (1970). De prijsuitreiking ging vooraf aan de opening van Coils.

Elektronisch gebrom

Na diverse toespraken verplaatsen alle aanwezigen zich naar het dwarsschip van de kerk voor een ‘Laser Sound Performance‘. Muisstil wacht iedereen op wat komen gaat. Lichten gaan uit, elektronisch gebrom komt voorzichtig op gang, een lichtgordijn beweegt traag over de hoofden van het publiek. Van der Heide dirigeert zijn laserstralen tot in de hoogste gewelven van het gebouw. Geluid wordt zichtbaar, ruimte wordt hoorbaar. Na zo’n twintig minuten is het weer licht en resteert slechts wat rook.

De jury betitelt het werk van Van der Heide als ‘belevingswerelden, die een sfeer neerzetten door middel van geluid en beeld’. Het eigenzinnige oeuvre wordt innovatief en inspirerend genoemd. In het werk van Van der Heide komen beeldende kunst, eigentijdse muziek en architectuur samen. De jury bestaat dit jaar uit Andrée van de Kerckhove (voorzitter), Mirjam Kuitenbrouwer, Marten Minkema en Arjen Mulder.

Het oeuvre van Van der Heide heeft zich ontwikkeld vanuit de opleiding sonologie die hij volgde. Sonologie is de leer van de elektronische muziek. Voor Van der Heide ging het vooral om het spel met klank. ‘De gedachte dat pure klank op de voorgrond staat, fascineerde me. Je kan dan componeren door klanken te veranderen of te combineren. Het gaat daarbij niet zozeer om ritme, toonhoogte en melodie.’ Destijds maakte hij vooral performances. Later had Van der Heide het ‘een beetje gehad’ met het optreden op een podium. Zijn focus verschoof naar het weergeven van ruimte in installaties. Toch maakt Van der Heide nog steeds performances, zoals nu tijdens de opening.

~

Spoelen

In vergelijking met het spectaculaire karakter van de performance is Coils, dat spoelen betekent, een vrij introvert werk. Hoewel de installatie een groot oppervlak van de kerk bestrijkt, neemt het qua volume amper ruimte in. Vanuit de ingang van de kerk bezien, is het een minimalistische, symmetrische compositie. Kaarsrechte horizontale metaaldraden, de spoelen, zijn tussen de pilaren gespannen. De onderste hangen bijna tegen de grond, de bovenste ver boven je hoofd. Ze worden elk apart aangestuurd en vormen samen een groot magnetisch veld, opgedeeld in drie gedeeltes. Van der Heide: ‘De drie gebieden volgen elkaar op, hiermee zijn drie nieuwe akoestische ruimtes gecreëerd. Daartussen bestaan minieme tijdsvertragingen, vergelijkbaar met de echo van je stem.’

Door deze kleine verschillen ontstaat er een ruimtelijke werking als je met koptelefoon en ontvanger door het grote magnetische veld beweegt. De spoelen zenden, jij ontvangt. Jouw positie ten opzichte van een spoel in combinatie met de volumeknop op je kastje bepaalt wat je hoort. Zachte ruis of elektronisch geweld. Niemand hoort hetzelfde. Je maakt je eigen compositie. Van der Heide creëert hiermee een parallelle werkelijkheid binnen de kerk. Je bent in de kerk, maar tegelijkertijd ergens anders.

Edwin van der Heide
Edwin van der Heide

Interactiviteit

Uit de installatie Coils blijkt hoe belangrijk publieksparticipatie is in Van der Heides werk. Als bezoeker moet je kiezen: neem ik deel of kijk ik toe? Wie Coils gaat verkennen, wordt geconfronteerd met zijn eigen behoefte aan controle. Meer dan bewegen of stilstaan en aan de volumeknop draaien kun je niet. Je wilt begrijpen wat jouw invloed is op het geluid.

Van der Heide speelt hier opzettelijk mee. ‘Het publiek wordt gedwongen zich te oriënteren. In een performance zit geen interactiviteit, maar bij een installatie weet je het nooit. Dan moet je zelf nadenken en actief zijn. Ik laat dit bewust in het midden. Enerzijds maak ik een compositie die vast ligt, anderzijds kan het publiek er invloed op uitoefenen.’

Van der Heide heeft volop vertrouwen in het ondernemende karakter van de bezoekers. ‘Er zijn altijd mensen die er niets mee kunnen, maar mijn werk is over het algemeen toegankelijk.’ Bovendien sluit het interactieve aspect van zijn werk goed aan op de huidige informatiecultuur. ‘Alles draait om individuele keuzes. Je moet zelf moeite doen om informatie te vergaren. Het is daarom logisch dat het in de kunst ook zo werkt.’

Kruisbestuiving

Van der Heides werk bestaat uit de parameters geluid, tijd, ruimte en beeld. Hij componeert niet alleen met klank, maar ook met ruimtelijke ervaringen. Zijn werk is hierdoor lastig in een hokje te plaatsen. ‘Mijn werk wordt gepresenteerd in de context van muziek, beeldende kunst, mediakunst en film. Het positieve is dat er aandacht is vanuit verschillende disciplines.’

Het eigenzinnige oeuvre van Van der Heide kenmerkt zich door kruisbestuivingen, wat past in deze tijd. Zoals veel hedendaagse mediakunstenaars neemt Van der Heide veel verschillende rollen op zich. Zo is hij onderzoeker, docent, componist, performer en curator. Maar zelf beschouwt hij zich uiteindelijk vooral als kunstenaar. ‘Het hoe is wetenschap, maar de inhoud is artistiek.’

 

Kijk hier voor de registratie van een Laser Sound Performance, die Van der Heide eerder deed.