Kunst / Achtergrond
special: Andy Warhol - Other Voices, Other Rooms

Een nieuwe blik op een genie

.

“In the future everybody will be famous for fifteen minutes.” Dit is waarschijnlijk de meest bekende uitspraak van Andy Warhol (1928 – 1987). Twintig jaar na zijn dood organiseert het Stedelijk Museum in Amsterdam een retrospectief van de echte King of Pop met de titel Other Voices, Other Rooms over een van de meest invloedrijke kunstenaars van de twintigste eeuw. De titel van de tentoonstelling is ook de titel van het eerste boek van Truman Capote, één van Warhols eerste helden, uit 1949. Tegelijk is het een metafoor voor nieuwe inzichten op het oeuvre van Warhol.

Zaalinrichting, foto: Maykel Schoonus
Zaalinrichting, foto: Maykel Schoonus

Nagenoeg iedereen kent het werk van Andy Warhol. Zijn gezeefdrukte portretten van Marilyn Monroe, Mao en van Campbell’s soepblikken zijn wereldberoemd. Maar hij heeft veel meer gedaan. Naast schilderen en zeefdrukken maakte Andy Warhol ook films en polaroidfoto’s en had hij zijn eigen tijdschrift Interview. Deze andere media zijn nu juist de media die gastcurator Eva Meyer-Hermann wil belichten met deze tentoonstelling. Dit levert een zeer interessante tentoonstelling op met verrassende, nooit eerder vertoonde werken van Warhol.

Onverwachte complexiteit

De tijdelijke behuizing van het Stedelijk Museum is een uitermate geschikte ruimte voor een Andy Warhol-tentoonstelling. Het gebouw lijkt qua uiterlijk op de Factory, zijn beroemde atelier in New York. Verdeeld over een drietal grote zalen en enkele kleinere ruimtes zijn in totaal ruim vijfhonderd kunstwerken, tijdschriften, audiofragmenten en parafernalia van en over Warhol te zien en te beluisteren. Zo ontstaat een totaalbeeld van de wereld van Andy Warhol, een wereld die veel complexer is dan je zou verwachten.

Over een rode loper betreed je de tentoonstellingsruimte. Links en rechts flitsen camera’s, alsof je een echte ster bent. In de eerste zaal is een overzicht van het leven van Warhol te zien. Het verhaal van zijn familie, immigranten uit Slowakije, zijn obsessie voor sterren die zich al in zijn jeugd openbaart en zijn eerste stappen in de kunstwereld zijn aan de hand van foto’s te zien. Daarnaast zijn er foto’s te zien uit de Factory, een grote krantenkop van de aanslag die in 1968 op zijn leven wordt gepleegd en foto’s van Warhols carrière in de tv-wereld. In deze zaal zijn ook vier films te zien die anderen over Warhol hebben gemaakt.

Soepblikken, Brillodozen en heel veel films

Andy Warhol, Kitchen, 1965, 16mm zwart-wit film, met geluid, duur 66 minuten, Collectie © 2007 The Andy Warhol Museum, Pittsburgh, PA, a museum of Carnegie Institute. All rights reserved
Andy Warhol, Kitchen, 1965, 16mm zwart-wit film, met geluid, duur 66 minuten, Collectie © 2007 The Andy Warhol Museum, Pittsburgh, PA, a museum of Carnegie Institute. All rights reserved

Vanuit deze zaal wordt de eigenlijke tentoonstelling betreden. Er zijn drie themazalen: de Cosmos in het midden, met de Filmscape aan de ene zijde en de TV-scape aan de andere zijde. Daarachter liggen nog de Studio Room, het theater en de Silver Clouds-kamer. De Cosmos laat de wereld van Warhol zien. Dit is de plek waar de gemiddelde bezoeker de meeste herkenning met het oeuvre van Warhol zal hebben. Er hangen enkele zeefdrukken van het beroemde portret van Marilyn Monroe en een serie ‘Soepblikken’. Ook zijn de ‘Brillodozen’ te bewonderen. Daarnaast zijn op kleine LCD-panelen diverse videofragmenten te zien van Warhol of van mensen uit zijn omgeving. Op de verschillende zuilen in de zaal zijn grote portretfoto’s van Warhol en diverse behangontwerpen van hem te zien. Uniek in deze zaal zijn de audiotapes die voor het eerst in de geschiedenis te beluisteren zijn. Het voor het eerst horen van de stem van Warhol is een vreemde gewaarwording, maar ook zeer interessant. Het lijkt haast wel of hij het seriële ook in zijn stem doorgetrokken heeft als je zijn monotone stemgeluid hoort.

Indrukwekkend is de zaal ernaast, de Filmscape. Vanaf halverwege jaren zestig ontdekt Warhol de film als medium waarmee serialiteit uitermate sterk tot uitdrukking gebracht kan worden. Hij experimenteert tot aan 1968 met film op een wijze die totaal ongekend was in die tijd. Zo gebruikt hij bijvoorbeeld zestien in plaats van vierentwintig beelden per seconde, wat een sterk vertraagde beweging oplevert. De Filmscape toont synchroon negentien van deze films. De films zijn te zien als portretten met tijd als extra dimensie. Warhol is een kijker, een voyeur, met een perfecte blik op mensen en hun gedrag. Door de extra factor tijd geven de films meer diepgang aan Warhols filosofieën en drijfveren. Hij maakt in de film Chelsea Girls bijvoorbeeld een portret van de vaste bezoeksters van de Factory. Kitchen laat zesenzestig minuten lang beelden zien uit een keuken. Ook is er een acht uur durend portret te zien van het Empire State Building in Empire. Doordat er weinig gebeurt in de films, hebben ze een haast surreëel karakter.

Andy Warhol, The Chelsea Girls, 1966, 16mm film, zwart-wit en kleur, geluid, 3 uur en 24 minuten, dubbel scherm
Andy Warhol, The Chelsea Girls, 1966, 16mm film, zwart-wit en kleur, geluid, 3 uur en 24 minuten, dubbel scherm, Collectie © 2007 The Andy Warhol Museum, Pittsburgh, PA, a museum of Carnegie Institute. All rights reserved

In de TV-Scape is wellicht de meest onbekende kant van Warhol te zien, namelijk die als televisiemaker. In de jaren tachtig heeft hij voor een New Yorkse kabelmaatschappij en voor MTV een aantal programma’s opgenomen. Deze zijn nu allemaal te zien in het Stedelijk. De programma’s zijn een vervolg op de artikelen die hij maakte voor zijn tijdschrift Interview, dat hij eind jaren zestig startte. Ook hier laat Warhol middels zijn interviews portretten zien van sterren en ze zijn een voortzetting van zijn fascinatie voor de superster. De shows zijn opvallend toegankelijk en prettig om te bekijken.

De dood als rode draad

In mijn ogen is Andy Warhol een persoon die meerdere lagen heeft, iemand die zijn ware identiteit probeert te verhullen achter zijn werk. De eerste en voor de buitenwereld meest prominente laag is de publieke Warhol. Dit is de persoon van de uitspraken over de vijftien minuten beroemdheid en over de oppervlakkigheid van zijn werk. Hier wordt gesteld dat Warhol het liefst een machine is. Dit is de Warhol die van feest naar feest gaat en die er alles aan doet om niets van zichzelf te laten zien. Daaronder gaat een laag schuil waar Warhols interesses liggen. In deze laag liggen zijn passies en zijn drijfveren. Hier maakt Warhol de keuzes voor zijn onderwerpen. Ondanks dat deze willekeurig lijken, gaat er altijd een bewuste keuze aan vooraf. Een voorbeeld is het Marilyn-portret, waarin Warhol de kaders van een persfoto voor een film waar Monroe in speelt, dusdanig aanpast dat deze in een rechthoekig grid past. Marilyn als onderwerp is ook niet zonder toeval. Warhol begint hier een paar weken na haar tragische dood in 1962 mee.

Het thema ‘dood’ vormt een rode lijn in Warhols werk, vooral in dat van de zestiger jaren. De portretten van Marilyn Monroe, Elizabeth Taylor en Jackie Kennedy zijn allemaal hierop te herleiden, maar ook zijn Death and Disaster-serie, met foto’s van elektrische stoelen, ongelukken en zelfmoorden, horen hierbij. Door sterrenportretten in serie te vervaardigen, poogt Warhol de dood te overwinnen. De superster waar hij zich graag mee associeert, heeft de dood overwonnen. Ook zijn films passen hierin. Door een beweging lang uit te rekken, wordt de tijd vertraagd en de dood uitgesteld. De fifteen minutes of fame hebben in de jaren zestig bij Warhol vooral ook veel met de dood te maken.

Visionair met een litteken

Televisie-optreden van Warhol in de jaren tachtig
Televisie-optreden van Warhol in de jaren tachtig

Het Stedelijk Museum poogt een beeld te scheppen van de kunstenaar achter de kunstwerken. Dit doet het door te focussen op alle kunst die Warhol geproduceerd heeft. Toch denk ik dat hiermee niet achter de beelden gekeken wordt. Het blijft mijns inziens op de eerste laag steken. Warhol als visionair en protagonist op het gebied van televisie en film voor het youtube-tijdperk en nieuwe mediaontwikkelingen is enigszins geforceerd. De films dateren uit de jaren zestig en de tv-shows uit de jaren tachtig. De tussenliggende periode wordt hierbij niet belicht. Belangrijk in Warhols oeuvre is de aanslag die Valerie Solanis in 1968 op hem pleegt. Deze aanslag, waarbij Warhol ternauwernood aan de dood ontsnapt, heeft een diep litteken op zijn leven aangebracht. Tot aan 1968 is zijn werk erg vernieuwend en revolutionair. Daarna heeft het dit karakter toch wat verloren en is hij meer een society-portrettist geworden. Wanneer in de jaren tachtig een nieuwe lichting kunstenaars met Jean-Michel Basquiat opstaat in New York, probeert hij hier ook weer aansluiting bij te vinden. Deze zaken uit het leven van Warhol blijven onbelicht in Other Voices, Other Rooms.

De naam Warhol als een van de grote kunstenaars van de twintigste eeuw staat garant voor een succesvolle tentoonstelling. Het Stedelijk Museum zal ongetwijfeld veel publiek trekken met alleen Warhols naam op het affiche, zoals vele Warhol-tentoonstellingen dat voorheen overal ter wereld gedaan hebben. De tentoonstelling wekt daarom de indruk een blockbuster, een spektakelstuk om het spektakel te zijn, waarin de bekendste werken van een kunstenaar nogmaals voorgekauwd worden om geld in het laatje te brengen. Hierin schuilt een gevaar, namelijk dat de argeloze toeschouwer die juist Warhols bekende schilderijen en zeefdrukken verwacht te zien, de, teleurgesteld kan zijn als hij of zij ontdekt dat er maar twee schilderijen te zien zijn. Bovendien zijn dat zeker geen topstukken uit zijn oeuvre.

Meer dan een getalenteerd zeefdrukker

Na een bezoek aan de tentoonstelling moet ik concluderen dat ik me voor niets ongerust gemaakt heb. Other Voices, Other Rooms heeft een verhaal te vertellen en dat verhaal komt ook over. Daarbij is de tentoonstelling visueel zeer sterk ingericht. Vooral de Filmscape is overdonderend. Warhols moeilijk toegankelijke films worden hier door de wijze van presenteren toch toegankelijk voor een groter publiek. Ook zijn televisieshows zijn door de aantrekkelijke presentatie prettig om te bekijken. Het Stedelijk Museum kan Warhols minder bekende werk dus goed aan de man brengen. De boodschap komt in die zin dan ook over. Warhol is meer dan alleen een zeefdrukkende kunstenaar. Wanneer het gaat om de man achter de naam Warhol, blijft er echter een leegte over. Maar misschien verwacht ik ook wel te veel.