Film / Achtergrond
special: Een ode aan de doden in het Filmmuseum

Het Schimmenrijk

Wist u dat in juli vorig jaar de Italiaanse actrice Simonetta Stefanelli op 51-jarige leeftijd aan kanker is overleden? Waarschijnlijk niet. De kans is groot dat u zelfs nog nooit van haar had gehoord. Toch was ze wereldberoemd. In 1972 speelde ze namelijk een bijrolletje in The Godfather, als het jonge Siciliaanse bruidje van Al Pacino dat wordt opgeblazen bij het starten van de auto. Bijna iedereen kent de scène, niemand het meisje. Haar vroege dood is dan ook onopgemerkt aan de Nederlandse (en ook de meeste internationale) media voorbij gegaan.

Helemaal onopgemerkt? Nee, gelukkig is Hans Beerekamp er nog. Sinds oktober 1987 houdt de voormalige filmrecensent en huidig tv-criticus van NRC Handelsblad nauwkeurig bij welke mensen uit de filmwereld van ons heen zijn gegaan. Geen Amerikaans kostuumontwerper of Oezbeeks regisseur ontsnapt aan zijn aandacht. In het filmblad Skrien zet hij ze maandelijks op een rijtje in de rubriek The Big Sleep, zoals hij dat eerder jarenlang in De Filmkrant deed.

Live versie

Sinds februari 2006 bestaat er ook een live versie van The Big Sleep: ‘Het schimmenrijk’. In het Filmmuseum in Amsterdam laat Beerekamp maandelijks op een zondagmiddag, “als protestmanifestatie tegen de dood”, de belangrijkste filmdoden van de afgelopen periode voorbijkomen. Dat doet hij door fragmenten, trailers, documentaires, kortfilms, animatiefilms en zelfs commercials te laten zien. Wegens een buitenlandse reis voor het NRC en aansluitend een zomerstop heeft de rubriek lange tijd op pauze gestaan, maar in oktober 2007 is hij weer terug. Vorig jaar sprak 8WEEKLY met Beerekamp naar aanleiding van een speciale editie tijdens het Nederlands Film Festival over het waarom van deze toch ietwat morbide hobby. Nu deel 2 over het hoe.

<i>Simonetta Stefanelli tijdens haar '15 minuten'</i>
Simonetta Stefanelli tijdens haar ’15 minuten’

Want hoe komt Beerekamp eigenlijk aan die namen, als mensen als Simonetta Stefanelli de krant niet eens halen? “Er zijn op internet een aantal sites die zich specialiseren in necrologieën, obituaries. Elke dag surf ik zo’n vijf sites langs, bekijk of er nog mensen bij zijn gekomen. De beste is een Franstalige Belgische site, Les gens du cinéma, maar daarnaast zijn er een paar Amerikaanse en Engelse. Ook heb ik toegang tot wat vroeger de telexen waren van de persbureaus. Dat is nu allemaal gedigitaliseerd”. Voor Nederlandse sterfgevallen wordt hij vaak getipt door anderen.

In Nederland uitgebracht

Uit deze enorme hoeveelheid namen maakt Beerekamp vervolgens een selectie voor The Big Sleep. De overleden personen moeten hebben meegewerkt aan films die ook in Nederland zijn uitgebracht, wat hij checkt met behulp van filmjaarboeken en het archief van de Katholieke Filmkeuring. “Ik had bijvoorbeeld laatst een Griekse acteur die in 150 Griekse films had gespeeld en in Griekenland zelf buitengewoon belangrijk was, maar die heb ik er toch uitgehaald. Geen van die 150 films is bij mijn weten ooit in Nederland te zien is geweest.”

René Wolf van het Filmmuseum inventariseert vervolgens wat zijn archieven te bieden hebben. “Dan houden we een eerste sessie, waarbij we aankruisen wat eventueel interessant zou kunnen zijn, wat niet te lang is, en wat ook de moeite waard is om te kijken. Dat wordt dan uit het archief in Overveen of Vijfhuizen gehaald. Dat duurt een paar dagen voor het in Amsterdam is. Dan gaan we ze bekijken, en zeggen we met z’n drieën [de derde persoon is André Waardenburg, hoofdredacteur van Skrien]: Dat lijkt me leuk, dat lijkt me niet leuk.” Ook komen veel fragmenten uit de rijke dvd-collecties van de drie heren, aangezien complete filmaktes vaak net te lang duren. Komt het nooit voor dat in een maand ’te weinig’ interessante mensen doodgaan? “Nee, we hebben nog nooit tekort aan materiaal gehad. Eerder hebben we in toenemende mate te veel en moeten we schrappen.”

Moddergevecht

<i>Patrick Cranshaw</i>
Patrick Cranshaw

Elke editie van ‘Het Schimmenrijk’ opent met een gênante scène uit de flauwe comedy Old School (2003), waarin een oud baasje tijdens een moddergevecht met twee topless meiden steil achterover valt van schrik, gevolgd door een shot van een begraafplaats. Dat was bijrolacteur Patrick Cranshaw, overleden in december 2005. Het tekent de variatie en de luchtigheid van het geheel. Beerekamp: “Je kiest natuurlijk dingen uit die je zelf leuk vindt, maar veel belangrijker is of het fragment werkt in een voorstelling. Wat vooral nauw luistert, waar ik eigenlijk nog de meeste moeite mee heb, zijn de dingen die ik zelf niet mooi vind, maar die ik er wel bij vind horen. Franse kluchten bijvoorbeeld, daar hou ik helemáál niet van, maar ik vind dat ze in een voorstelling wél goed werken.”

Na deze vaste opening volgt een bonte parade van fragmenten. “Het is bijna een soort sport om in de volgorde steeds af te wisselen, van Rusland via België naar Hollywood en dan weer naar Nederland, en ook door de tijd en de genres.” Relatief onbekende films van grote namen worden vertoond naast klassiekers met onbekende namen, zoals in het bovengenoemde Godfather-voorbeeld. Ook zijn er regelmatig vergeten filmrollen te zien van Bekende Nederlanders, zoals vorig jaar Rudi Carrell in de klucht Wenn die tollen Tanten kommen uit 1970, of in juni Andy, bloed en blond haar uit ’79, waarin Gert-Jan Dröge een rolletje speelde.

<i>Henry Bumstead, hier met Alfred Hitchcock</i>
Henry Bumstead, hier met Alfred Hitchcock

Dvd’s bieden de mogelijkheid ook het commentaarkanaal te laten horen, waarop we een overleden regisseur kunnen horen spreken. Zelfs decorbouwers kunnen zeer interessant zijn om te herdenken. Art director Henry Bumstead bijvoorbeeld werd vorig jaar geëerd met het openingsfragment van de western High Plains Drifter, waarin Clint Eastwood op zijn paard een vreemd stadje komt binnenrijden dat geheel door Bumstead uit de grond is gestampt. Je kijkt gelijk heel anders naar zo’n fragment.

Persoonlijke voorkeuren

Ook heeft Beerekamp, die de fragmenten op enigszins verlegen wijze vol anekdotes aan elkaar praat, er gelukkig geen enkele moeite mee om zijn persoonlijke voorkeuren te etaleren. De dood van scenario- en liedjesschrijver Ronald Cass was voor hem aanleiding maar liefst twintig minuten van de oubollige Cliff Richard-musical Summer holiday te vertonen. Dat was één van de eerste films die hij ooit zag, vandaar.

<i>Michelangelo Antonioni</>
Michelangelo Antinioni

In de eerste aflevering van het nieuwe seizoen, op zondag 28 oktober vanaf 16 uur, komen de filmdoden van afgelopen zomer aan bod. Uiteraard zal de meeste aandacht uitgaan naar de twee grootmeesters die op dezelfde dag (30 juli) overleden: Ingmar Bergman en Michelangelo Antonioni. Verder belooft Beerekamp onder meer de choreograaf van Jailhouse Rock en de stem van de trailer van Jaws!
’s Avonds om kwart voor tien is bovendien Black Narcissus met de vorige week overleden Deborah Kerr te zien. Maar dat is toeval.

Lees hier deel 1 van het tweeluik


Rectificatie 26-11-2007:
Onlangs heeft Simonetta Stefanelli, de actrice waar dit artikel mee begon, aan de Amerikaanse krant
Newsday laten weten dat de internetberichten over haar dood “schromelijk overdreven” zijn. Na de zoveelste condoleance besloot ze de berichten recht te zetten. Dit maakte Hans Beerekamp bekend bij de laatste editie van Het Schimmenrijk, op 25 november.