Film / Achtergrond
special: Waar zijn de sterke vrouwen op het witte doek?

Serviele huissloven

.

In de toekomst kijken is lastig, dus voorspellen of eenieder over tachtig jaar de naam Angelina Jolie nog op de lippen heeft of weet wie Penelope Cruz was, is bijkans onmogelijk. Waarschijnlijk zijn we hen tegen die tijd glad vergeten. Hoe dat komt? Niet alleen door hun acteerprestaties, maar vooral ook door de rollen die ze spelen. Om als actrice onsterfelijk te worden, heb je een speciaal soort rol nodig. De rol van de sterke vrouw. En dan bedoel ik niet een vrouwelijke Rambo of gevatte yup, maar een Sterke Vrouw.

Onoverwinnelijk

Sterke vrouwen zijn er in soorten en maten, maar ze delen een paar eigenschappen. Ten eerste draait de hele film om haar; alle andere personages, van echtgenoot tot geliefde, zijn bijrollen. Ten tweede maakt de sterke vrouw een grondige psychologische ontwikkeling door binnen het tijdsbestek van de film en ten slotte is ze gedurende de hele film het toonbeeld van emancipatie. Dat betekent niet dat de sterke vrouw fysiek of mentaal onoverwinnelijk is, maar ze is in elk geval wel onafhankelijk van mannen.

Om sterke vrouwen op het witte doek of je tv-scherm te bekijken, zul je terug in de tijd moeten reizen, want films met sterke vrouwen zijn alle lange tijd op de vingers van één, hooguit twee handen te tellen: Erin Brockovich misschien, Alien. In veel andere films spelen mannen mee en moet de sterke vrouw haar centrale postie delen. Tijd om terug te gaan dus naar de jaren twintig en dertig van de voorbije eeuw.

Garbo

~


Greta Garbo is een naam die iedereen kent, en zij is bij uitstek een actrice die sterke vrouwen speelde. Niet al deze vrouwen waren sympathiek of van onbesproken gedrag, maar elk van hen is het middelpunt van de film. In de onlangs verschenen Greta Garbo Signature Collection-box zitten acht dvd’s van deze diva en ze allemaal bekijken doet je realiseren dat de vrouwen in de jaren twintig en dertig niet allemaal serviele huissloven waren.

De dvd-box bevat The Flesh and the Devil (1926), The Mysterious Lady (1928), Anna Christie (1930), Mata Hari (1931), Queen Christina (1933), Anna Karenina (1935), Camille (1936) en Ninotchka (1939). Het bekende Grand Hotel (1932) zit er niet bij, net zomin als haar allereerste succes The Torrent uit 1925.

Garbo is eigenlijk helemaal niet bijzonder knap en haar vaste kostuumontwerper Adrian kiest er dan ook vaak voor om zijn leading lady in hooggesloten en seksloze jurken of pakjes te hijsen, waardoor er nog minder aantrekkingskracht van haar uitgaat. En hoewel het Zweedse accent naar believen een Duitse, Russische of Franse komaf moet voorstellen, is ze ook verbaal niet zo sterk. Haar lachjes zijn gemaakt en ze kreunt meer dan ze praat. Waarom ze dan toch zo’n bekende en gewilde actrice is geworden? Vanwege haar ogen. Een Amerikaanse recensent zei over haar dat er in haar grote, heldere ogen misschien niet alle emoties te lezen waren, maar dat er wel een enorme intensiteit in zat. En daarin heeft hij gelijk. Een blik van Garbo is niet te peilen zo diep.

Onmogelijke liefde

Garbo speelt sterke vrouwen zonder daar al te veel nadruk op te leggen. Vaak zijn ze hopeloos verliefd op de verkeerde man en is de liefde praktisch onmogelijk, wat leidt tot veel wanhopige gebaren, wenkbrauwgefrons en triest staren uit het raam. Garbo speelt haar personages op een haast cynische wijze, alsof ze op het ene moment best zonder mannen in het algemeen en haar geliefde in het bijzonder kan, om het volgende ogenblik met verontschuldigend schokschouderen te bekennen dat ze hopeloos aan hem verslingerd is. Voortdurend wordt ze heen en weer getrokken door de ware liefde aan de ene kant en de zekerheid van vastigheid aan de andere.

Toch slaat ze zich door alle liefdesperikelen heen, de ene keer dapper stervend als een engel met een gereinigd geweten, de andere keer weloverwogen de hand aan zichzelf slaand. Garbo’s rollen lijken helemaal geen sterke vrouwen, maar wie beter kijkt, ziet dat haar hoofdpersonen alle touwtjes in handen hebben. Ze beslissen zelf over hun lot en hebben geen man nodig om hen te redden. Dat haar heldinnen in bijna elke film doodgaan, lijkt misschien een ontkenning van het hele idee van de sterke vrouw, maar het gezicht van Garbo spreekt boekdelen. Zij speelt haar rollen met een cynisme dat haar personages onaantastbaar maakt. Als ze voor de trein springt, dan is dat háár keuze – niet het gevolg van een noodlottige liefde.

Bette Davis

~

Hoe anders zijn de sterke vrouwen van een andere onsterfelijk geworden actrice: Bette Davis. Ook van haar films is onlangs een bescheiden verzamelbox samengesteld, met daarin Dark Victory (1939), The Letter (1940), Now, Voyager! (1942) en Mr. Skeffington (1944).

De sterke vrouwen die Bette Davis speelt, passen helemaal bij de tijdgeest van de jaren veertig. Met oorlog in Europa en vele vechtende mannen overzee, moeten de heldinnen van Davis optimisme en geloof in de toekomst uitstralen.

Haar personage is aan het begin van de film een wat naïef jong meisje met een probleem. Gaandeweg de film wordt het probleem steeds groter en het meisje steeds minder jong en naïef. Aan het einde heeft ze een wijze les geleerd en loopt alles toch nog goed af.

Dat lijkt misschien behoorlijk standaard, maar het is de psychologische ontwikkeling van de heldinnen die verbaast, verbijstert bijna. Toegegeven, er zit wel wat damesbladenromantiek in de films, maar buiten dat zijn de personages meer dan realistisch. Wanneer de film is afgelopen, heb je het idee dat je de heldinnen van Bette Davis door en door kent. Een documentaire bij de box vertelt dat de films van Bette Davis meer dan succesvol waren omdat de Amerikaanse vrouwen, met hun mannen op oorlogspad, niet zozeer behoefte hadden aan filmsterren als wel aan vriendinnen: vrouwen op het witte doek die lieten zien dat het leven niet alleen maar glamour was. Dat karakteriseert de films van Davis dan ook.

Spelden in een hooiberg

Terug naar het heden. De onaantastbare, geëmancipeerde vrouw die zich door allerlei problemen heen slaat is ver te zoeken in de Hollywoodproducties van vandaag, en een film die gedragen wordt door één actrice kun je helemaal moeilijk vinden. Waarom toch? Misschien zijn de sterren van nu niet groot genoeg om zulke rollen te spelen. Maar om zo’n grote ster te worden (en te blijven), moet je eerst zulke rollen spelen, dus het lijkt een moeilijk te doorbreken cirkel. Laten we het er maar op houden dat de tijden van toen onbereikbaar ver weg lijken en dat het mooi zou zijn als er weer sterke vrouwen in de bioscoop te vinden waren. Maar vooralsnog zul je het met twee uitstekende verzamelboxen moeten doen.

The Bette Davis Collection en Greta Garbo: The Signature Collection verschenen bij distributeur Warner.