Bijzondere uitgeverijen

Penguin, uitgever van het betere pocketboek, bestond in 2006 zeventig jaar. Dat wordt terecht en ook nog in het nieuwe jaar groots gevierd, met onder meer vijf heel bijzondere uitgaven, in een oplage van per stuk niet meer dan duizend exemplaren wereldwijd. Artiesten van wereldfaam voorzagen vijf klassiekers uit het fonds van een nieuw omslag. The Idiot, Crime and Punishment, Lady Chatterley’s Lover, Madame Bovary en Tender is the Night werden respectievelijk onder handen genomen door Ron Arad, Fuel, Paul Smith, Manolo Blahnik en Sam Taylor Wood, die hun werk ook allemaal signeerden. De boeken zijn met de hand vervaardigd en genummerd, komen in hun eigen perspex cassette en kosten per stuk honderd pond, maar dan heb je ook wat.

Blanco omslagen

Ter gelegenheid van het jubileum biedt Penguin bovendien de lezer zelf de mogelijkheid tot het uitleven van zijn creativiteit, door het leveren van boeken met blanco omslagen. Kijken wie zich met de profs kan meten. Dat zal niet meevallen. Penguin heeft een reputatie te verliezen waar het om boekverzorging en covers gaat. De kunstenaars die nu loos mochten gaan deden er nog een schepje bovenop. Het ontwerpersduo Fuel liet zich voor hun visie op Dostojewski inspireren door Rusland en voerde zijn ontwerp uit op handgeschept papier. Designgoeroe Arad stripte het omslag van The Idiot en verpakte het boek in een cassette waarin een lens zit. Designer Smith maakte niet alleen een reliëf van geborduurde bloemen, maar ontwierp en passant ook even een boekenlegger die je in Lawrence’s vunzige liefdesepos kunt stoppen. Schoenenman Blahnik zette Emma Bovary op hoge hakken en multimediakunstenares Wood tenslotte ging voor stijlvol minimalisme.

Passende stunts voor een bedrijf dat veel meer is dan zomaar een uitgever. Penguins zijn een icoon geworden, niet meer weg te denken uit de boekenkast van iedere zichzelf respecterende lezer, en anders dan bijvoorbeeld Nederlandse paperbacks opvallend robuust. Minstens even legendarisch is Allen Lane, die het bedrijf oprichtte, in eerste instantie onder de vleugels van uitgeverij The Bodley Head. Hij zag een markt voor boeken die niet meer kostten dan een pakje sigaretten: zes pennies. Dergelijke reeksen bestonden overigens al, het is puur aan het zakeninstinct van Lane te danken dat Penguin – en later ook Pelican – het pocketmerk bij uitstek werd. Omdat niemand geloofde dat het Lane zou lukken, kon hij voor weinig geld het copyright verwerven op een aantal klassiekers voor zijn eerste titels. Toen vervolgens winkelketen Woolworths een megaorder plaatste begon Lane voor zichzelf en de rest is geschiedenis.

In maart 1936, tien maanden nadat Lane met zijn project van betaalbare boeken bij The Bodley Head begon, werd de miljoenste Penguin al gedrukt. Indertijd nog allemaal voorzien van de strakke designcovers die we nog steeds met het merk associëren, en de kleurcodes die aangeven met welk type boek we van doen hebben. Met de introductie van de Classics in 1945 en andere succesvolle initiatieven zette Penguin zichzelf steeds sterker in de markt, tot het een cultureel icoon was geworden, dat ook nog eens aan de Londense effectenbeurs was genoteerd, hoewel het bedrijf in 1970 – zes weken na de dood van Lane – werd overgenomen door Pearson Longman.

De sluwe zakenman Allan Lane

Over Lane verscheen in 2005 bij het aan Penguin gelieerde Viking een smakelijke biografie, die nu ook als echte Penguin verkrijgbaar is, in de klassieke oranje met witte kleurstelling. Op de cover een foto van een keurige man in bolhoed, die in de Penguin-editie van Lady Chatterley’s Lover leest. De publicatie van het omstreden werkje zette de uitgeverij in 1960 voorgoed op de kaart, zowel vanwege de getoonde moed – je zou het ook slim zakeninstinct kunnen noemen – als door het aantal van 3,5 miljoen verkochte exemplaren. De actie past uitstekend bij Lane: een sluw zakenman met oog voor kansen, maar ook een moeilijk en dwars mens, iemand die zich bovendien door veel emoties en drank liet voortdrijven.

De bio is van typisch Britse kwaliteit, gedegen en tegelijk zeer leesbaar. Jeremey Lewis heeft uitputtende research verricht en presenteert zijn bevindingen als een aanstekelijk verhaal, waarin hij zijn held overigens niet spaart. Lane was niet altijd de prettigste, ontwikkelde zich naarmate het bedrijf beter draaide tot een tiran van Romeinse proporties, die dan ook nog terugdeinsde voor zijn acties en als het even wat moeilijker werd met de noorderzon vertrok en de brokken overliet aan zijn trouwe medewerkers. Die overigens lang niet altijd op zijn loyaliteit mochten rekenen. Zo wordt wat begon als een stoere schelmenroman over een dappere nieuwkomer die een ingedutte markt flink opschudt, naarmate de jaren verstrijken een echt mensenverhaal vol intriges en het leed dat wij elkaar aandoen. Lewis zet bovendien flinke kanttekeningen bij de mythe die in de loop der jaren op het merk is aangekoekt. Zo gelooft hij niet in de epifanie die Lane op een station zou hebben gekregen, maar plaatst hij ook het briljante van zijn oorspronkelijke ingeving in zijn tijd. Het pocketboek is dan geen singuliere uitvinding, het fenomeen hing al tijden in de lucht. Het wachten was alleen op een gewiekste ondernemer als Lane.

Penguin Special – The life and times of Allen Lane • Jeremy Lewis • Uitgever: Penguin • Prijs: €17,85 • 448 bladzijden • ISBN: 0141015969