Boeken / Achtergrond
special: Het beste boek, maar volgens wie?

AKO Literatuurprijs 2009

.

Zoals de naam al doet vermoeden, is de prijs in 1986 in het leven geroepen door winkelketen AKO, onderdeel van de uitgeverij Audax. Met deze prijs hoopte AKO het lezen van Nederlandstalige literatuur te bevorderen en, niet onbelangrijk, ook de verkoop van boeken te stimuleren. In hoeverre deze beide doelstellingen gehaald worden, is bediscussieerbaar, maar feit blijft dat het winnen van de prijs zowel schrijver als uitgever geen windeieren legt. Want naast meer naamsbekendheid bij het grote publiek, en dus een boost voor de boekenverkoop, zorgt het winnen ook voor meer erkenning binnen de literaire wereld.

Jury

~

Dat laatste is een direct gevolg van de samenstelling van de jury, want de leden ervan hebben namelijk flink wat in de melk te brokkelen binnen de literaire wereld. Tegelijk is dat juist een bron van kritiek. Want hoe eerlijk gaat het er toe? Is er geen sprake van vriendjespolitiek? Uit de lucht gegrepen zijn die kritische vragen niet. Bijvoorbeeld vanwege de bekroning in 1988 van Geerten Meijsing met Veranderlijk en wisselvallig, mede dankzij jurylid en zus Doeschka Meijsing. Diezelfde Geerten Meijsing schreef later overigens een roman over het gekonkel bij de verdeling van literaire prijzen: De grachtengordel.

De jury bestaat uit zes leden, voornamelijk literatuurcritici. Dit jaar zijn dat Bas Belleman, recensent van Trouw, Sylvia Dornseiffer, oud-directeur van het Fonds voor de letteren, Maarten Dessing, medewerker BOEK en het Algemeen Dagblad, Frank Hellemans, onder andere literatuurcriticus voor Knack en Jeroen Overstijns, criticus bij De Standaard der Letteren. De jury staat onder leiding van een voorzitter die vaak een belangrijk publiek persoon is. In het verleden waren dat bijvoorbeeld Wim Kok (2003) en Paul Rosenmöller (2004). Dit jaar is deze eer weggelegd voor Guy Verhofstadt, de ex-premier van België.

Selectieproces
Nadat de jury is samengesteld, kan het selectieproces beginnen. Gezien het grote aantal ingezonden boeken, is de selectie een haast onmogelijke klus. Van de honderden inzendingen (dit jaar 390) kunnen er maar 25 een plaatsje bemachtigen op de longlist. De jury moet dus wel rigoureus te werk gaan. Elk boek wordt door twee juryleden gelezen, en vervolgens beoordeeld als zeer goed, goed of niet in aanmerking komend. Valt het boek in de eerste of tweede categorie, mits door beide juryleden zo beoordeeld, dan wordt het boek door nog twee andere juryleden gelezen. Pas wanneer deze juryleden het boek ook als goed bestempelen, komt deze in aanmerking om op de longlist terecht te komen.

Vervolgens wordt uit de longlist een selectie gekozen voor de shortlist, die minimaal uit drie en maximaal uit zes boeken kan bestaan. Alle juryleden lezen nogmaals alle boeken van de longlist en kiezen daaruit hun favorieten. Uiteindelijk zal dan uit deze zes het winnende boek gekozen worden en bekend worden gemaakt tijdens een live-uitzending op televisie. Dit jaar zal dit zijn tijdens de uitzending van NOVA.

Media-event
De bombarie waarmee de uitreiking van de AKO literatuurprijs gepaard gaat, is een recent fenomeen. In de beginperiode, vanaf 1987 tot 1992, besteedde alleen het NOS journaal aandacht aan de prijsuitreiking. De rest van de avond vond plaats achter gesloten deuren tijdens een galadiner voor genodigden. De jaren die daarop volgden, veranderde de uitreiking steeds meer in een media-event. Met als hoogtepunt, of beter gezegd dieptepunt, de uitreiking in het programma RTL boulevard in 2005. Ook de organisatie zag waarschijnlijk terecht in na deze miskleun dat serieuze literatuur en Albert Verlinde moeilijk samengaan, en heeft sindsdien weer voor een meer serieuze setting gekozen.

De aandacht rondom de AKO literatuurprijs is en blijft erg groot. En daar varen de schrijvers en de uitgevers uiteraard wel bij. Vaak ook door ‘relletjes’ die de schrijvers zelf veroorzaken. In 2007 nog vochten Arnon Grunberg en A. F. Th. Van der Heijden hun kleine polemiek uit tot in de feestzaal tijdens de uitreiking, of beter: net niet tot in de zaal. Van der Heijden weigerde toen namelijk met Arnon Grunberg in een en dezelfde ruimte plaats te nemen. Ook tijdens de rel veroorzaakt door Geen Stijl in 2005 liepen de gemoederen hoog op, toen het weblog beweerde dat de uitslag al ver van te voren vaststond. De site noemde overigens een andere dan de uiteindelijke winnaar. Tot nu toe zijn er rond deze editie van de AKO Literatuurprijs nog geen literaire opstootjes geweest. Maar minder spannend is de uitreiking daarom niet. Kijken dus op 10 november.