Van die dingen, ja. Van die dingen.

Aan satire geen gebrek op de Nederlandse televisie, je struikelt over de cabaretiers die de actuele normen en waarden van commentaar voorzien, maar zoals vroeger wordt het nooit meer. Op de collectie die het duo Kees van Kooten en Wim de Bie uit de periode 1973-1998 bij elkaar bracht staan in ieder geval twee sketches die heden ten dage niet eens meer zouden kunnen. In de ene probeert de aangepaste Turk Pamuk (Koot) bij een zeer angstige boekhandelaar (Bie) een exemplaar te kopen van Rushdie’s Duivelsverzen. Niet om te lezen, maar voor op de salontafel. Het zou de heren in deze moeilijke tijden minimaal een aantal fatwa’s opleveren, vanwege de combinatie humor en islam. Nog erger wordt het als de Positivo’s christendom en islam laten samensmelten tot chrislam. Je hoort op de achtergrond al het aangorden van de bomgordels en het zoemen van het water in de fluitketel van Cohen.

Hilarisch en tijdloos

Zomaar wat serieuze overpeinzingen die bij het integraal bekijken van de verzameling opdoken – en net zo snel weer verdwenen, want het is vooral verschrikkelijk lachen wat de heren hier allemaal doen. Het eerste – en oudste – fragment is meteen helemaal raak. Van Kooten leest als dichter voor een publiek van één ongeïnteresseerde toehoorder in een boekwinkel poëzie die van onoorspronkelijkheid aan elkaar hangt, daarbij in free jazz-stijl begeleid door De Bie op achtereenvolgens sax en bongo’s. Hilarisch en tijdloos, want de wereld wordt nog steeds volop bevolkt door dat soort mensen.

Verderop komen we de bekende typetjes tegen. Cor van der Laak die taalverloedering in de openbare ruimte aan de kaak stelt (en overigens volkomen gelijk heeft, ja!), de leraar Duits die ditmaal geen Heine, maar een hele Kronkel uit het hoofd reciteert, een alfabetboerende Dirk en nog veel meer wat te maken heeft met taal in de brede zin des woords. Sommige insteken (‘Is ter Braak verfilmbaar’) eisen nogal wat van de kijker, enige kennis van de Nederlandse letteren strekt verder toch wel tot aanbeveling. Lachen zijn de twee verontwaardigde anonymi die zich druk maken over het feit dat hoewel ze – naamloos – voorkomen in De Avonden, de literatuurliefhebbers geen enkele belangstelling voor ze hebben, maar dan moet je wel zelfs enigszins bekend zijn met de Reve-gekte. Al is het ontbreken van al te diepgaande doorvoeldheid dienaangaande op zich niet echt een probleem, het spel van de beide heren is dermate fenomenaal dat je de boodschap toch wel medekrijgt. Wat we al wisten van de andere thematische dvd’s die in de winkel liggen en waar deze, vol nog niet eerder heruitgebracht materiaal, feilloos bij past. Behalve dan dat het hoesje weer afwijkt, wat toch slordig staat, in de kast. Van die dingen, ja!

Carmiggelt en De Vieze Man

De schijf is de aanschaf alleen al meer dan waard vanwege wat hier als bonus wordt gepresenteerd: de confrontatie tussen Carmiggelt en Van Kooten in zijn onsterfelijke creatie van Vieze Man, uit de film Vroeger kon je lachen van Bert Haanstra. Een scène die je met gemak dertig, veertig en misschien zelfs vijftig keer achter elkaar kunt bekijken. Alles klopt, van de grime die de doorgaans zo keurige Van Kooten zeer subtiel en daardoor des te verpletterender verandert in het clichébeeld van de vieze man, die hij vervolgens met enorme overtuiging speelt – zo overtuigend, dat je je gaat afvragen of achter zijn gebruikelijke façade van burgerlijke innemendheid niet daadwerkelijk ook iets van de vieze man verborgen gaat. De manier waarop hij telkens even wat overtollig speeksel wegslikt, zelfs de wijze waarop hij uit zijn ogen kijkt, het blijft na al die jaren onweerstaanbaar – en dan hebben we het nog niet eens gehad over zijn tekst en – vooral – hoe hij die uitspreekt. Een monumentale prestatie, en dat terwijl wat hij in andere gedaanten neerzet ook niet misselijk is. De overpeinzing door de heer Bussink, die de trouwe kijkers kennen als de voormalige verzetsman, over erotiek, poëzie en mattekloppers is een waar titanenwerk, waarin ontroering en schaterlach om voorrang strijden.

Zo losgezongen van de actualiteit als deze en een aantal andere sketches zijn, voor het optimaal waarderen van de meerderheid blijft kennis van de voorbije decennia onontbeerlijk. Wie weet immers nog wie Elco Brinkman was – en dat de man ooit zelfs minister van cultuur is geweest. Overigens de beste die we sinds tijden hebben gehad, maar dat is weer een ander verhaal. De meer tijdgebonden passages maken van deze dvd ook weer een kleine geschiedenisles: zo was het, en zo dacht het denkende deel van de natie daar indertijd over. Wie het allemaal heeft meegemaakt indertijd, beseft pas goed hoe ons land in korte tijd veranderd is – en hoe we zeldzame talenten als de beide directeuren van het Simplistisch Verbond missen.