Een volksvijand à la tg STAN
.
In 1993 speelde tg STAN voor het eerst haar succesvolle voorstelling JDX – a public enemy. Nu, in 2014, viert tg STAN haar 25-jarig bestaan door met deze voorstelling in reprise te gaan. JDX – a public enemy is een bewerking Hendrik Ibsens Een vijand van het volk uit 1882. Zowel het oorspronkelijke stuk als de oorspronkelijke voorstelling van tg STAN lijken dus enigszins gedateerd te zijn, het één misschien wat meer dan het ander. Toch weet tg STAN ons op een geheel nieuwe, frisse wijze te doen kijken naar dit stuk. De energie en het spelplezier spat van het podium en de link met de actualiteit is duidelijk voelbaar.Een vijand van het volk wordt in JDX – a public enemy van alle opsmuk ontdaan: er is een minimaal decor, amper kostumering en acteurs Jolente De Keersmaeker, Sara De Roo, Frank Vercruyssen en Damiaan De Schrijver vertolken met z’n vieren alle geschreven rollen uit het stuk. Dit betekent dat – afgezien van Frank Vercruyssen die de protagonist Tomas Stockman vertolkt – alle acteurs drie tot vier dubbelrollen spelen. De wissel tussen deze rollen vindt in een rap tempo plaats, soms aangekondigd door de souffleur, die de regie van het stuk hardop voorleest. Door het hoge tempo raken de acteurs zo nu en dan de weg kwijt en weten ze even niet wie ze nu moeten spelen. Zij spreken hun verwarring hardop uit, waarop de souffleur hen weer op weg helpt. Dit doet niets af aan het plezier en de intensiteit waarmee de acteurs hun rollen vertolken. De personages worden volledig opgebouwd uit lichaamstaal en intonatie, afgezien van één sigaar is er geen enkele sprake van rekwisieten die worden ingezet om een dergelijke schakeling aan te duiden.
Dankzij het vrijwel afwezige decor halen de acteurs hun volledige spel uit de interactie met elkaar en de souffleur. Deze heeft een prominente rol op het podium gekregen, aan een tafeltje met het script bij de hand doet zij de regie. Ze schetst ons de ruimtes waarin de acteurs zich bevinden, kondigt de bedrijven aan en corrigeert de acteurs indien nodig. De acteurs op hun beurt reageren actief op wat er wordt gezegd, leveren hier soms speels commentaar op of plaatsen kritische kanttekeningen bij hun tekst. Dit doen zij met evenveel energie en passie als het spelen zelf, waardoor het je als toeschouwer niet uit de voorstelling haalt. De werking hiervan is komisch, maar zet je als publiek ook aan het denken over de tussen neus en lippen door geformuleerde vragen.
Een confronterende volksvergadering
Deze vraagstukken, over moraliteit, de macht van de meerderheid en persoonlijk gewin, worden in de tweede helft van de voorstelling uitgebreid belicht. Wanneer na de pauze de volksvergadering plaatsvindt, richten de acteurs zich rechtstreeks tot het publiek. Hierdoor wordt het publiek ook echt het volk uit de titel; een volk dat de dupe is van beslissingen van hogerhand en dat stilzwijgend toeziet hoe Dokter Stockman de mond wordt gesnoerd. Een confronterend staaltje theater dat weliswaar doet denken aan de hedendaagse politiek, maar wordt gebracht met de luchtigheid van een komedie. Uiteindelijk delft Stockman het onderspit en wordt hij een vijand van het volk. Een droevig einde voor een man die belooft te blijven strijden voor de goede zaak.
Bas de Brouwer 
