Machteloze Ivanov is toeschouwer in zijn eigen leven

Vrouw praat. Oom praat. Dokter praat. Buren praten. Iedereen spreekt, zwetst, kakelt, discussieert en redeneert. Maar Ivanov zit op een stoel aan de kant en kijkt stilzwijgend toe terwijl al die mensen het voornamelijk over hem hebben. Over zijn vrouw, die dodelijk ziek is en over zijn bedrijf, ook al op sterven na dood. Alles gaat naar de haaien tenzij Ivanov ingrijpt, maar hij doet niks. Hij maakt zichzelf bittere verwijten, wijst zijn smekende vrouw af met de harde mededeling dat hij niet meer van haar houdt en als anderen redding bieden, is hij te trots om die aan te nemen. Op de achtergrond klinkt onophoudelijk klaaglijke muziek, afkomstig van de zelfgemaakte instrumenten van Harry de Wit.

Neergang

Raar stuk is dit, denk je van het begin af aan. Het landgoed van Ivanov is geschetst als een onherbergzame schuur van metalen golfplaten. Het huis van de decadente buren Lebedevs is van een pijnlijke lelijkheid, de enige warmte komt van twee staande kandelaars, maar die kunnen de ijzigheid van het kale theaterlicht niet keren. De vrouwen bij de Lebedevs lopen in lelijke, te strakke cocktailjurken en ze klinken hysterisch. Deze Nieuwe Rijken roddelen over Ivanov met zijn Oude Geld. Ivanov is een grondgrondbezitter van hoge komaf die tegen de goede zeden in is getrouwd met een jodin. Daarmee heeft hij het startsein gegeven voor zijn eigen neergang.

Pijnlijke schreeuw

De toon van deze voorstelling is kil, koud, afstandelijk. De sfeer doet denken aan een eerdere regie van regisseur Doesburgs: Het Huis van Bernarda Alba in 2001. Daarin werkte die geharnaste vormelijkheid goed, het werd een pijnlijke schreeuw om menselijke warmte. Bij Ivanov werkt de overstilering verlammend, je denkt als toeschouwer aldoor: doe iets, grijp in of val ons niet lastig met je koude leven. Het stuk raakt je hart niet.

Verloren idealen

Ivanov (1887) is officieel Tsjechovs eerste stuk, omdat de schrijver zelf Platonov ongespeeld in een la liet liggen. Beide stukken zijn duidelijk het werk van een beginneling, getuige de wat zwalkende plot en ze duren allebei veel te lang. Maar Platonov is een mens die prikkelt, terwijl Ivanov mijlenver van ons af staat. In voorpublicaties van deze voorstelling is beschreven hoezeer Ivanov een hedendaagse held is: vanwege zijn verloren idealen, omdat hij teleurgesteld is in de praktijk. Maar ik zie dat er niet aan af. Het stuk is gedateerd en er zitten te veel overbodige personages in. Flink schrappen in de tekst en een aantal types weglaten hadden veel goed kunnen doen.

Liefdevolle echtgenote

Aan de spelers ligt het niet-lukken van deze voorstelling overigens niet. Het mooist is Marie-Louise Stheins als de kwetsbare, liefdevolle echtgenote Anna. Mark Rietman is een groots acteur die Ivanov uit alle macht probeert een ziel te geven met emotionele en cynische uitbarstingen. Hans Hoes vormt een komische stoorzender als de even rijke als dronken Lebedev. Maar hun personages laten je in deze entourage Siberisch. Johan Doesburg maakt van Ivanov goeddeels een buitenstaander, een toeschouwer die afstand houdt van zijn eigen leven. Daardoor zal het het publiek worst wezen of dat leven overeind blijft. We voelen niet met Ivanov mee, wij vinden hem niet lief en niet zielig. Dat kan Mark Rietman niet helpen. Naar zijn gepassioneerde spel komen we de volgende keer weer kijken, al speelt hij Pinkeltje.

Ivanov is nog te zien tot en met 16 januari 2005.