Broers leven eenzaam in verschillende universums

Met zijn Elementaire deeltjes verwijst Houellebecq naar een gedachtenexperiment uit de jaren dertig, dat samenhangt met de quantumtheorie van Einstein. De gedachte: als twee direct samenhangende deeltjes van elkaar worden gescheiden en kilometers van elkaar verwijderd raken, houden ze desondanks een soort telepathisch contact met elkaar. Zoals tweelingen verbonden schijnen te blijven, zelfs als ze in verschillende werelddelen gaan wonen. Voor de halfbroers in het toneelstuk Elementaire deeltjes gaat dat niet helemaal op. Als kinderen van dezelfde moeder maar van verschillende vaders, groeien ze niet alleen ver van elkaar op, maar vormen ze ook elkaars tegenpolen.

Ratio en emotie

Michel (Bob Schwarze) staat symbool voor de ratio. Emotioneel wordt hij zelfs niet als hij verliefd is en zijn geliefde aan zich moet zien te binden. Uit Michels koker komen hoogbevlogen wetenschappelijke gedachten over relativiteit en genetica. Voor de niet-natuurkundig aangelegde toeschouwer: gewoon over je heen laten gaan en je concentreren op de relaties tussen de mensen. Bruno (Pieter van der Sman) symboliseert de emotie. Voor Houellebecq betekent emotioneel-zijn voor een man blijkbaar dat hij vooral zijn pik achterna loopt, Bruno is feitelijk alleen maar in seks geinteresseerd. Daarmee zijn ze allebei gemankeerde persoonlijkheden, het evenwicht tussen gevoel en verstand ontbreekt volledig.

Late liefde

Door hun verhalen heen wandelen een aantal vrouwen, die tegelijkertijd dienen als observator en commentator van de twee mannen. De bot-egoistische moeder ( Nelleke Zitman), Michels verlegen vriendin Annabelle (Gonny Gaakeer) en Bruno’s late liefde Christiane (een cynisch- humoristische Harriët Stroet). Annabelle kan haar verstandelijke Michel emotioneel niet bereiken. Christiane spreekt net als Bruno voornamelijk de taal van de seks, maar haar is geen lang leven beschoren.

Neergang

Dat deze voorstelling ondanks het natuurkundige getheoretiseer heel sterk is, komt mede door de muziek en de dominante vormgeving. Musicus Harry de Wit bouwt op de speelvloer een geluidsdecor met alles van een heavy ritmebox tot ijle klankschaaltjes. Maar bepalend zijn vooral de camera’s. Die kruipen op de huid van de acteurs en bieden zowel spelers als publiek geen ontsnapping aan een gedetailleerde registratie van al wat er gebeurt. Regisseur Johan Doesburg gaat ongeveer over lijken, hij perst het onderste uit zijn acteurs. Halfnaakt en vaak onflatteus worden ze levensgroot op schermen geprojecteerd. Kwetsbaar en onontkoombaar wordt hun onvermijdelijke neergang in beeld gebracht.

Op schoot

Gek toch, dat het Nationale Toneel alsmaar het imago houdt van een brave Haagse toneelclub die bezadigde stukken brengt ten behoeve van een keurig en hoogbejaard publiek. Want ze bewijzen nu twee keer achter elkaar dat ze juist heel confronterende, actuele voorstellingen maken, die als een mokerslag aankomen in het hart van de toeschouwer. Eerst de sterke, spirituele De Meiden, geregisseerd door Franz Marijnen, waarin drie vrouwen met hun ellende bij de toeschouwer op schoot kruipen. En nu een enerverende en confronterende Elementaire deeltjes. Geen gezellige en comfortabele voorstellingen, maar een avondje graven in de duistere krochten van de menselijke ziel.

Elementaire deeltjes, te zien tot en met 21 mei 2005.