Narratio viert feest!

Het strijkkwartet (2 violen, altviool en cello) was – toen Beethoven ze begon te schrijven – nog een relatief jong genre. Zijn vroege kwartetten zijn schatplichtig aan die van Joseph, ‘pappa’ Haydn en Wolfgang Amadeus Mozart. Alle drie samen (Haydn, Mozart en Beethoven) vormen ze de zogeheten Weense school. In de middenperiode (zo rond 1800) vond Beethoven zijn eigen stijl. En de late strijkkwartetten wijzen vooruit en vormen volgens Johannes Leertouwer ‘de modernste muziek ooit geschreven’.

Presentatieconcert

Leertouwer is primarius (eerste violist) van het Narratio Quartet, dat verder bestaat uit Franc Polman (tweede viool), Dorothea Vogel (altviool) en Viola de Hoog (cello). Ze bespelen alle vier instrumenten die dateren uit 1690-ca. 1800. Wat vieren ze met een presentatieconcert in de Uilenburgersjoel in Amsterdam en een nog uit te brengen film door Jaap Leertouwer/Kurtadocs? De hoogstwaarschijnlijk eerste opname van Beethovens complete strijkkwartetten op historische instrumenten volgens de zogeheten historisch geïnformeerde uitvoeringspraktijk. Opgenomen tussen juli 2023 en juli 2024 en uitgebracht op Challenge Records.

Tijdens genoemd concert in de Uilenburgersjoel zitten de musici in het midden van de zaal en zit het publiek, zo’n honderd mensen, eromheen. Dit levert een soort huiskamersfeer op die je ook authentiek zou kunnen noemen; strijkkwartetten gedijen van oudsher bij uitstek in de huiskamer. Niet voor niets noemde Goethe het strijkkwartet een gesprek tussen vier intelligente mensen ‘die zich met elkaar onderhouden. Je gelooft iets van hun conversatie te begrijpen en de eigenzinnigheden van de instrumenten te leren kennen’.

Grosse Fuge van Beethoven

Dat eerste (conversatie) komt tijdens het concert vooral tot uitdrukking in de Grosse Fuge, die Beethovens strijkkwartet opus 130 (1825) afsluit. Dit deel – dat ervoor zorgt dat het hele kwartet bij elkaar zo’n uur duurt (!) – wordt op de toppen van hun kunnen uitgevoerd door het Narratio Quartet.
Voor het tweede (eigenzinnigheid) geldt in dit geval wellicht eerder ‘de eigenzinnigheden van de instrumentalisten’. Kenmerkend is dat ze alle noten altijd spelen met oude strijkstokken en instrumenten met darmsnaren, maar dat is gebruikelijk. Opvallender zijn de glijdende noten, die een van de instrumentalisten in de film de uitspraak ontlokken dat deze hem aan de stijl van zangeres Shirley Bassey doen denken. Niet iedereen zal dit overigens kunnen waarderen, daarvan is Franc Polman (lid van het Orkest van de Achttiende Eeuw) zich ook terdege bewust.

Natuurlijk kan iedereen dit nu voor zichzelf aan de hand van de opnamen beoordelen. Het was – vertelden de musici nadat het strijkkwartet opus 130 was uitgeklonken en voordat er een preview van de film werd vertoond – een onderneming die destijds is begonnen tussen de schuifdeuren. Het idee kwam in een stroomversnelling toen er geld kwam vanuit de National University in Seoul, waar Johannes Leertouwer docent Historically Informed Performance Practice is. Dat geld was overigens primair bedoeld voor onderzoek en niet voor de onderzoekers. Celliste Viola de Hoog – evenzeer een grote naam binnen de oude muziek – zette de zoektocht naar geld voort en kwam uit bij Stichting de Zaaier en Stichting de Oosterkerk Amsterdam. Het was de fluitist Marten Root die de naam Narratio Quartet verzon, een naam die naar de kunst van de retorica verwijst. Retorica speelt namelijk binnen de historisch geïnformeerde uitvoeringspraktijk een grote rol.

Preview Narratio

Tot zover de obligate plichtplegingen die bij een cd-presentatie horen.
In de preview van de film Narratio komen we nog meer te weten. Het is ‘zoeken naar de Graal’, vertelde Franc Polman. Na een jaar elke maand een week zoeken en samen repeteren, waren de eerste vruchten van hun werk rijp en vielen ze te horen tijdens het Festival Oude Muziek Utrecht. In 2009 speelden ze daar de complete strijkkwartetten op vijf achtereenvolgende avonden.
Viola de Hoog merkte in de film op dat dit ‘iets met de luisteraars doet. En dat is waar het om gaat’. Maar ook de musici doet het wat; ontroerend was bijvoorbeeld een take waarin de gezichten van de musici in close-up waren te zien terwijl ze naar een opname zaten te luisteren. Jammer was alleen dat er in de film door de muziek heen wordt gepraat; aan de ene kant is Beethoven, zeker zijn late kwartetten, geen achtergrondmuziek en aan de andere kant wil je ook wat de musici hebben te vertellen goed binnen laten komen. Bij de definitieve montage niet doen dus.

Die film belooft los hiervan een mooi document te worden, en dat zijn de cd-boxen stuk voor stuk vast ook. Om vaak te gaan beluisteren, zo steeds dieper in de muziek door te dringen en wat van de conversatie te begrijpen.