Muziek met een boodschap

Maar ut, re en mi willen nog méér zeggen. Ut is ook Zweeds voor ‘buiten zijn’ of ‘naar buiten gaan’. Re staat in het Engels voor ‘opnieuw’, ‘herscheppen’, ‘vernieuwen’, ‘terugblikken’ én ‘op weg zijn naar de toekomst’. Mi is ten slotte ook de naam van de Arctische bloem Micranthes stellaris.
Want het thema van dit album (dat zowel op cd als op vinyl is uitgebracht door het label Alba) is deze bedreigde Arctische bloem en de gevolgen van het uitsterven ervan.

Ensemble Gamut!

Ensemble Gamut! bestaat uit Aino Peltomaa (zang, middeleeuwse harp, kantele en slagwerk), Ilkka Heinonen (jouhikko (booglier), zang, elektronica) en Juho Myllylä (blokfluiten, zang en elektronica). Voor MI werkten ze samen met geluidskunstenaar Tuomas Norvio en beeldend kunstenaar Vappu Rossi. De eerste tekende voor de soundscape, de tweede maakte tijdens de repetities in het voorjaar van 2024 realtime tekeningen die zijn geïnspireerd door Arctische bloemen. Foto’s daarvan sieren de cover.

Wat zo ontstond is wat de filosoof Hans-Georg Gadamer (1900-2002) ‘horizonversmelting’ noemde: in dit geval muziek uit een ver verleden die nu wordt geïnterpreteerd met het oog op een leefbare toekomst. Dat wil bij Ensemble Gamut! zeggen dat onder leiding van Aino Peltomaa – die op deze cd nadrukkelijker aanwezig is in vergelijking tot de eerste twee cd’s – elementen uit de middeleeuwse muziek, Finse volksliederen, improvisatie, originele composities en elektronische soundscapes met elkaar worden versmolten.

Micranthes stellaris

De samensmelting begint op het album, dat uit vier onderdelen bestaat, meteen mooi met de titelsong van Peltomaa op eigen tekst. Etherisch maar verre van het zweverige dat dit vaak aankleeft. Ingetogen met een fraaie echo, in de muziekgeschiedenis vaak symbool voor de stem van in dit geval de natuur (‘the sounds of the earth’, ‘the sounds of the roots’, ‘the sounds of the stars’).
De horizonversmelting valt op een andere manier ook te horen in het samengaan van tekst en muziek van Peltomaa met die van de middeleeuwse benedictines Hildegard von Bingen (1098-1179). Van haar worden de volgende twee werken uitgevoerd: Caritas abundat – zoals de titel meestal wordt weergegeven – en Hodie aperuit.

Platanthera oligantha

In het tweede deel klinkt het Stabat mater dolorosa uit een Dominicaans graduale (liedboek), geïnterpreteerd als Moeder Aarde die weeklaagt en pijn lijdt. Verre van ascetisch, maar zeer gepassioneerd uitgevoerd door de twee mannenstemmen. Het is een aanklacht, en hoewel het voor puristen misschien iets over de top is, laat het niet na onder de huid te kruipen.

The suffering and recovery of Mother Earth

Deze thematiek wordt verder uitgewerkt en breder getrokken in het derde deel van het album. De lijdende Maria vindt bijvoorbeeld haar equivalent in een wiegeliedje dat Aino Peltomaa opdraagt aan Lumi, een meisje dat op vierjarige leeftijd overleed.
Ook Hildegard von Bingen komt terug. Nu in een instrumentale bewerking van haar O frondens virga (‘De morgen barst in licht uit’), een hoopvol gegeven.

Stream of life

Het album eindigt niet alleen met Hildegard von Bingen, maar ook met een ander hoopvol nummer. Van Hildegard von Bingen klinkt O viridissima virga, als een extatisch omschreven tekst die samensmelt met een tekst van Peltomaa. Geloof, hoop en liefde, maar de liefde het meest. Hierna klinkt nog Virta van Peltomaa, vol echo’s. Om zacht weg te sterven en de luisteraar vol indrukken achter te laten.

Al met al een mooie, naar een climax (Stabat mater dolorosa) opgebouwde, conceptuele cd waarop Ensemble Gamut! qua uitvoeringspraktijk steeds meer lef toont in vergelijking tot de eerdere twee uitgebrachte titels. De boodschap is duidelijk: ora et labora (‘bid en werk’, aan de wereld in dit geval). Een detail: de blauwe letters op een zwarte ondergrond in het tekstboekje vormen een minpuntje; dit komt de leesbaarheid niet ten goede.
Om na dit detail positief af te sluiten: het ensemble geeft komend seizoen ook enkele concerten in Nederland en België: 7 augustus 2025 tijdens het MA Festival in Brugge, 1 oktober 2025 in Herberg Oude Kerk in Zoetermeer en op 2 oktober 2025 op het festival Musica Divina in België.